Situata politike në vend ka kaluar nga ngërçi për miratimin e reformës në drejtësi në një krizë politike të shumicës qeverisëse.
Si erdhëm deri këtu? Më poshtë, janë pesë gjëra që kemi kuptuar deri tani.
1. Kryeministri Rama injoroi gjatë faktin më thelbësor politik të qeverisjes së tij: pushteti i tij buron nga LSI-ja
Zoti Rama, në rastin më të mirë, ka rreth 60 vota në Kuvend—qeveria ka nevojë për të paktën 71 vota për të mbajtur pushtetin. Por, përkundër këtij fakti, Zoti Rama e ka injoruar vazhdimisht politikisht LSI-në dhe Kryetarin e saj Ilir Meta, duke mos u dhënë hapësirën dhe ndikimin politik që atyre ju takonnë çështjet e vendit.
Në këtë frymë, Zoti Rama e injoroi krejtësisht Zotin Meta në lidhje me reformën në drejtësi, duke vepruar vazhdimisht në mënyrë të njëanshme dhe duke e marrë të mirëqenë mbështetjen e LSI-së—të paktën, deri në momentin që Zoti Meta bëri të qartë që kjo siguri ishte iluzion.
Makineria gjigante dhe e sofistikuar e propagandës dhe e marrëdhënieve publike të Kryeministrit Rama është përpjekur ta portretizojnë atë si figurë të madhe udhëheqëse, prijës i Kombit, udhëheqës i Ballkanit, intelektual i kalibrit Evropian, njeriu që po rilind Shqipërinë. Kriza e fundit tregoi që e gjitha është një realitet fallco—një kështjellë e ngritur mbi rërën e Gjirit të Lalzit.
2. Kryeministri Rama e përdori reformën në drejtësi për të goditur politikisht rivalët e tij
Duke mbivlerësuar pushtetin e tij—mbasi vuri nën kontroll pothuajse gjithë median, biznesin dhe shoqërinë civile—Zoti Rama vendosi të heqë qafe rivalët e tij politikë, veçanërisht Zotin Meta.
Reforma në drejtësi u bë arma kryesore e tij për arritjen e këtij qëllimi. Duke përfituar nga qëndrimet naive apo pragmatike të përfaqësuesve ndërkombëtarë, ai arriti ta portretizojë veten si luftëtar parimor dhe të përkushtuar në krah të SHBA-ve dhe BE-së për të sjellë drejtësi në vend; ndërkohë që Lulzim Bashën, Sali Berishën apo Ilir Metën u përpoq t’i paraqesë si forca kundër reformës, të cilët mbajnë peng të ardhmen e vendit nga frika se mund të ndëshkohen për krimet që kanë bërë.
Ai i përshkroi ata direkt apo indirekt si forca anti-amerikane dhe anti-perëndimore. ekzagjeroi deri në pikën sa javët e fundit pushoi së foluri si Kryeministër i Shqipërisë duke folur si përfaqësues i SHBA-ve dhe BE-së.
Mbi të gjitha, Zoti Rama e përdori reformën për të dobësuar politikisht Zotin Meta. Duke shfrytëzuar një perceptim jo pozitiv të Zotit Meta në publik, si dhe një farë distancimi që duket se faktori ndërkombëtar ka patur ndaj tij, Kryeministri Rama zhvilloi një fushatë sistematike të nëndheshme për të përhapur idenë se Zoti Meta ishte i shenjuar nga ndërkombëtarët dhe se reforma në drejtësi do të zbatohej pikësëpari kundër Zotit Meta dhe LSI-së.
Qëllimi ishte i qartë: ta paraqiste Zotit Meta si kartë të djegur politike për të zvogëluar mbështetjen ndaj tij dhe për të tërhequr tek vetja gjithë interesat ekonomike dhe politikë që sot rrotullohen rreth Zotit Meta. Kjo gjë do të zvogëlonte peshën elektorale të LSI-së në zgjedhjet e ardhshme—në fund të fundit, pakkush mund të dojë të mbështeste në zgjedhje një njeri i cili mbas zgjedhjeve mund të mos ketë pushtet apo të përfundojë pas hekurave.
Kështu, reforma u paketua dhe u propagandua nga Zoti Rama si një aksion kundër personave konkretë dhe jo si një përpjekje për të ndryshuar vendin duke krijuar një sistem të qëndrueshëm drejtësie.
Zoti Meta e shprehu qartë zhgënjimin e tij me këtë lojë dinake të Zotit Rama kur deklaroi haptazi para pak ditësh:
“S’ka konsensus duke thënë se do të shkosh në burg. Nuk bëhet reformë duke thënë ‘do shkosh ti në burg’. Reforma dhe konsensusi, atë që do Uashingtoni, Brukseli dhe qytetarët shqiptarët bëhet duke thënë ‘unë do shkoj në burg’, nëse kam shkelur ligjin. Vetëm duke folur kështu ne mund t’i japim vendit një Kushtetutë të re. Reforma nuk bëhet për zgjedhjet e radhës, por për 30 vitet që vijnë në këtë vend.”
3. Asnjë nga politikanët kryesorë në vend nuk ka qenë realisht pro reformës në drejtësi
Në fakt, është naivitet të mendohet se politikanët duan të miratojnë një reformë, e cila nëse zbatohet ndershmërisht rrezikon karrierat dhe ndoshta lirinë e tyre.
Kundërshtia e PD-së dhe LSI-së ka qenë e dukshme, kurse kundërshtia e Zotit Rama e kamufluar dhe strategjike. Zoti Rama u mundua fillimisht të realizonte një reformë për të shtënë në dorë sistemin e drejtësisë. Kjo përpjekje u pengua nga Komisioni i Venecias dhe opozita.
Reforma, për rrjedhojë, përparoi në kundërshti me interesat pragmatiste të Zotit Rama. Por Zoti Rama zgjodhi që vetë të vazhdonte ta mbështeste reformën në publik, por të përdorte kundërshtarët e tij kundër saj—për këtë, ai filloi një fushatë të kamufluar për të shtuar frikën dhe kundërshtinë e PD-së dhe LSI-së ndaj reformës.
Me skanaleve të shumta formale dhe informale që ka nën kontroll, Zoti Rama përhapi kudo opinionin se tani reformën e kishin në dorë amerikanët e ndërkombëtarët, të cilët kishin bërë një listë me emrat e politikanëve që do të përfundonin në pranga, në krye të së cilës qëndronin emrat e Ilir Metës dhe Sali Berishës. Në Tiranë filloi të flitej për 10-12 prokurorët e prokurorisë anti-korrupsion, që parashikonte drafti i reformës, të cilët do të trajnoheshin dhe “përpunoheshin” në SHBA për rreth 6 muaj me qëllim që kur të ktheheshin në Shqipëri të fillonin një fushatë arrestimesh anti-korrupsion.
Loja e Zotit Rama u ndihmua, në mënyrë të pavetëdijshme, nga partnerët e huaj, të cilët filluan të deklaronin në publik se nga reforma po dridheshin të korruptuarit që reforma do t’i çonte në burg. Në mënyrë të veçantë, zgjedhja e ambasadorit amerikan për të marrë autorësinë e draftit të reformës i shërbeu më tej qëllimit të Zotit Rama për të përhapur panikun se amerikanët do të fusnin në burg Ilir Metën dhe Sali Berishën.
Pas kësaj, sa më shumë Kryeministri Rama fliste në emër të SHBA-ve dhe BE-së e sa më shumë ambasadorët e huaj e konfirmonin direkt apo indirekt atë që thoshte Zoti Rama, aq më tepër ngulitej bindja se Zoti Rama kishte bërë një pakt personal me amerikanët, i cili përfshinte arrestimin e rivalëve të tij.
Ajo që injoruan Zoti Rama dhe partnerët ndërkombëtarë ishte fakti se rivalët e Zotit Rama kanë shumicën në Kuvend. Për më tepër, përvoja e tyre e gjatë politike u ka dëshmuar se amerikanët dhe të huajt, në fund të fundit, do të bashkëpunojnë me këdo që është në pushtet.
4. Përpjekjet për miratimin e reformës kanë krijuar premisa për një zgjidhje të re politike
Reforma në drejtësi duket se ringjalli bashkëpunimin Meta-Berisha (ose Meta-Basha), por befas ky bashkëpunim po fiton një domethënie përtej reformës—ka filluar të perceptohet si alternativë më e mirë qeverisjeje se ajo e Zotit Rama apo, të paktën, si zgjidhje më pak e keqe se qeverisja aktuale.
Qeverisja Rama ka qenë zhgënjim i madh për shumë nga votuesit dhe mbështetësit e saj dhe qytetarët në përgjithësi. Në tre vjet ajo ka prodhuar korrupsion të përmasave të mëdha, grabitje të pasurive kombëtare dhe publike dhe krizë të thellë ekonomike.
Kjo situatë është shoqëruar me pandjeshmëri dhe bezdi të theksuar të Kryeministrit Rama ndaj gjendjes së njerëzve dhe problemeve të tyre, ndërkohë që ai është vënë në shërbimin total të një pakice të pasur.
Kjo qasje e Zotit Rama duket se po prodhon një efekt shkatërrues elektoral për të—sot ai në pakicë jo vetëm në Kuvend, por me gjasa edhe në elektorat.
5. Partitë politike janë burimi i të gjitha problemeve në Shqipëri; korrupsioni në drejtësi është vetëm një nga pasojat
Kriza politike zbuloi një të vërtetë domethënëse: sistemi ynë partiak nuk ka prodhuar dot elita të reja politike dhe, në përgjithësi, nuk siguron qarkullimin e elitave drejtuese. Në këto kushte, çdo rotacion pushteti është në thelb riciklim i të njejtës kastë politike apo derivateve të saj.
Mjafton të hedhësh një vështrim nga tre partitë kryesore në vend dhe kupton se në to nuk ka zhvillim e përparim politik. Në PS sot nuk ka asnjë alternativë të ndryshme nga ajo e Zotit Rama. Në LSI, edhe formalisht, alternativa të Zotit Meta janë disa të rinj 20 e pak vjeçarë, pa përvojë dhe kapacitete politike, që për gjithçka i detyrohen Zotit Meta. Ndërsa në PD, sikurse në 25 vitet e fundit, faktori më i rëndësishëm politik mbetet Zoti Berisha.
Në keto kushte, të mendosh se tre (ish) kryeministra të qeverive thellësisht të korruptuara do të bëhen pionierë të luftës kundër korrupsionit është e tepërt.
Kjo gjë do të ndodhë vetëm nëse në krye të partive politike do të vinë politikanë të rinj, të papërlyer në qeverisje dhe që nuk janë peng i së shkuarës.
Fatkeqësisht, kur e shkuara duket më e mirë se e tashmja dhe e vetmja alternativë për të ardhmen, vendi nuk ka të ardhme. Këtë realitet nuk mund ta ndryshojë dot as ndonjë reformë në drejtësi dhe asnjë lloj reforme tjetër që nuk prek burimin e problemeve në vend: partitë politike.
