Shqipëria nuk ka nevojë për ndihmë të huaj, por për fuqizim të shqiptarëve, për të vendosur vetë se si dhe për kë duhet të zhvillohet vendi, u shpreh Ambasadori Mark Green, Drejtori Ekzekutiv i Institutit McCain për Udhëheqje Ndërkombëtare dhe ish-administratori i USAID, për Albi Celën, në lidhje me shembjen e Teatrit Kombëtar në vend.
“Nuk ka më nevojë për ndihmë të huaj të stilit të vjetër, por më tepër fuqizim të shqiptarëve për të vendosur se si dhe për kë duhet të zhvillohet vendi – jo vetëm lidhjet” .
Duke ju referuar shembjes së Teatrit Kombëtar në mënyrë të paligjshme, Green tha se “protesta 27-mujore në Teatër flet për hapjen e hapësirës demokratike dhe ajo duhet të ruhet”.
“Koha është në favor të përparimit të Shqipërisë drejt një kombi gjithnjë e më demokratik, të begatë dhe më të sigurt”, shtoi Ambasadori Mark Green.
Si u shemb Teatri Kombëtar
Teatri Kombëtar u shemb në 17 maj të vitit 2020 në orën 04:30 të mëngjesit, me njerëz ende brenda, me një proces të paligjshëm shembje, me qëllimin e vetëm përfitimin e klientëve afër Kryeministrit Rama.
Përveç prishjes së teatrit, një element shqetësues ishte brutaliteti i policisë gjatë protestës. Policia hyri në teatër në orën 4:30 të mëngjesit, duke larguar me forcë aktorët dhe aktivistët që ishin brenda. Prishja filloi ndërsa njerëzit ishin akoma brenda ndërtesës. Orët në vijim të protestës ishin brutale. Aktorët, aktivistët dhe gazetarët u tërhoqën zvarrë, u rrahën dhe u arrestuan në mënyrë të paligjshme siç mund ta shihni në këtë video tre-minutëshe (e cila nuk është botuar plotësisht më parë në median amerikane).
Parlamenti Evropian e dënoi shembjen e Teatrit, duke nënkuptuar se kjo do të ndikonte në rrugën e Shqipërisë për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian.
Tre vjet më parë, qeveria socialiste e kryeministrit Edi Rama njoftoi idenë e shkatërrimit të Teatrit Kombëtar me qëllim ndërtimin e një teatri të ri.
Projekti iu dha padrejtësisht një kompanie ndërtimi me lidhje të ngushta me kryeministrin Edi Rama dhe qeverinë. Kjo kompani ka ndërtuar edhe projekte të tjera të mëdha si rindërtimi i sheshit të Tiranës dhe Amfiteatri i Liqenit. Projekti i Teatri Kombëtar, përfshinte edhe ndërtimin e kullave të larta pas tij.
Sidoqoftë, projekti u vonua për shkak të protestave dhe presionit ndërkombëtar nga Bashkimi Evropian dhe Europa Nostra, një federatë pan-Evropiane për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, që e renditi Teatrin në listën e “monumenteve kulturore të rrezikuar”.
Për tre vitet e ardhshme, një grup artistësh dhe aktivistësh, të njohur si Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit Kombëtar, e kthyen teatrin në shtëpinë e tyre të dytë. Për 27 muaj, ata protestuan pa ndalesë, duke e përshkruar atë si një prej protestave më të gjata në rajon.
Shkeljet ligjore në shembjen e Teatrit
Më 8 maj 2020, qeveria e kaloi pronësinë e tokës së Teatrit Kombëtar tek Bashkia e Tiranës. Më 14 maj 2020, Këshilli Bashkiak i Tiranës miratoi vendimin për prishjen e teatrit. Vendimi ishte i paligjshëm sepse shkelte disa nene të Ligjit për qeverisjen vendore.
Së pari, anëtarëve të Këshillit Bashkiak duhet të kishin 5 ditë kohë në dispozicion për të diskutuar mbi shembjen e Teatrit.
Por, atyre ju la vetëm një ditë. Ekziston gjithashtu një kërkesë në Ligjin e Qeverisjes Vendore, me të cilin Këshilli Bashkiak duhet të presë të paktën dhjetë ditë përpara se të ekzekutojë një vendim.
Teatri u shemb në 17 maj 2020, as tre ditë pas vendimit. Më 14 maj 2020, Presidenti Ilir Meta paditi në Gjykatën Kushtetuese, vendimin e qeverisë për kalimin e pronësisë tek Bashkia Tiranë, por më kot.
Së dyti, Këshilli Bashkiak nuk kishte të drejtë të urdhëronte prishjen. Kur bëhet fjalë për monumentet kulturore, Këshilli Kombëtar i Territorit, me sa duket, është organi që mund të vendosë nëse një monument mund të prishet apo jo, megjithëse ata argumentojnë se ai ka qenë “nën vlerësim” që prej vitit 2016.
Së treti, kjo ishte gjithashtu një çështje kushtetuese sepse në mënyrë të diskutueshme përfshin të paktën shtatë të drejta themelore të mbrojtura sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, përfshirë nenin 11 (mbrojtjen e pronës publike dhe private), nenin 59/1 / g (Mbrojtja e trashëgimisë kulturore ), dhe neni 124 (Kompetencat e Gjykatës Kushtetuese).
Në korrik të vitit 2019, Presidenti Ilir Meta kishte parashtruar një kërkesë në Gjykatën Kushtetuese për të shpallur ai antikushtetues ligjin për prishjen e Teatrit Kombëtar.
Si rezultat i reformës në drejtësi, e cila verifikoi shumicën e gjyqtarëve, Gjykata aktualisht nuk është në gjendje të marrë ndonjë vendim. Sidoqoftë, Gjykata, e cila në atë kohë kishte katër anëtarë, e pranoi kërkesën. Pranueshmëria kërkon vetëm një panel prej tre anëtarësh.
Sidoqoftë, për të vendosur mbi një çështje, Gjykatës i duhen të paktën gjashtë anëtarë. Prishja e teatrit nuk ka të bëjë vetëm me shkelje të procedurave administrative, por edhe të të drejtave të njeriut, veçanërisht asaj të së drejtës për të shijuar jetën kulturore.
Qytetarët mund ta padisin qeverinë në gjykatat ndërkombëtar
Ndërsa gjyqësori në Shqipëri nuk është funksional për shkak të mungesës së gjyqtarëve në Gjykatën e Lartë dhe Kushtetuese, Aleanca për Teatrin duhet të marrë në konsideratë adresimin e çështjes në nivelin ndërkombëtar.
Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut sipas Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ), Komiteti për të Drejtat e Njeriut në bazë të Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR), dhe Komiteti për të Drejtat Ekonomike, Kulturore dhe Sociale nën Paktin Ndërkombëtar për Ekonomik, Të Drejtat Kulturore dhe Sociale (ICESCR), janë opsionet më të vlefshme.
Si palë e këtyre instrumenteve, Shqipëria ka detyrimin të mbrojë dhe cojë përpara të drejtat e përcaktuara në të, përkatësisht të drejtën për jetën kulturore të mbrojtur sipas nenit 15 të ICESCR, dhe të drejtën për të marrë pjesë në punët publike, sipas nenit 14 të ICCPR . Mekanizmat për të adresuar këtë çështje janë atje, duke pritur të vihen në lëvizje, dhe ne jemi të gatshëm për të ndihmuar.
Albi Cela është bashkëpunëtor i Programit Ndërkombëtar të Sundimit të Ligjit dhe Sigurisë në Kolegjin e Drejtësisë Sandra Day O’Connor të Universitetit të Arizonës në Uashington DC. Cela është themeluesi i platformës së Sundimit të Ligjit Shqipëri, për promovimin e shtetit të së drejtës, mirëqeverisje, dhe demokracinë.
Platforma përmban një podcast, dhe një blog. Ai është bashkautor i një studimi për lirinë e shtypit në Shqipëri për blogun e Institutit McCain me Pedro Pizano dhe e intervistoi atë për lirinë e shtypit në Shqipëri dhe më gjerë.
