Një ndjenjë gëzimi përshkoi shumicën e shoqërisë këtë të martë, kur u njoftuam nga Qeveria se “propozimet e pakërkuara”, një nga format më të kritikuara të koncesioneve e PPP-ve do të hiqeshin nga legjislacioni aktual. Teksa përdorimi i PPP-ve është konsideruar prej kohësh si shqetësues nga mediat lokale, por dhe nga misione të FMN-së, forma e tyre më ekstreme e tyre, “propozimet e pakërkuara”, ishin edhe më të kritikuara. FMN-ja, në një deklaratë të rrallë jo-diplomatike, bëri thirrje për heqjen e tyre pasi “shteti shqiptar nuk kishte kapacitet për të vlerësuar dhe menaxhuar rreziqet që vijnë nga këto kontrata”.
Siç e kam shpjeguar më parë (këtu, këtu, dhe këtu), shumica e të ashtuquajturave PPP asnjëherë nuk kanë pasur justifikim ekonomik. Ato ishin thjesht një borxh publik i fshehur, edhe më i shtrenjtë, pa ndonjë përfitim për publikun. Megjithëse PPP-të e vërteta kanë argumentet kundra dhe pro, të cilat debatohen gjerësisht në botë, aplikimi i tyre në Shqipëri kishte vetëm të parat dhe asnjë nga të dytat.
Për fat të keq ama, entuziazmi ynë duhet të zbehet. Qeveria nuk po planifikon të largohet nga këto kontrata të rrezikshme. Ajo po ndërmerr një hap tjetër, shumë më ekstrem dhe shumë më të rrezikshëm, për të përforcuar mundësitë e saj për të nënshkruar kontrata me llogaridhënie të vogël dhe përfitime të pakta ndaj publikut. Qeveria ka publikuar kohët e fundit një projekt-ligj për një institucion të ri financiar, Korporatën e Investimeve Shqiptare (KISH – AIC, Albanian Investment Corporation). Fuqitë dhe hapësirat ligjore të këtij institucioni për t’u angazhuar në skemat financiare “inovative” janë shumë më të mëdha se ato të parashikuara nga ligji mbi partneritetet publike-private.
Çfarë bën saktësisht Korporata Investimeve Shqiptare?
KISH është përfolur për një kohë të gjatë për shkak të vendimeve të mëparshme që po lehtësonin krijimin e saj. Dyshimet në lidhje me një institucion të tillë filluan të shfaqen verën e kaluar, kur Qeveria njoftoi se pjesa më e madhe e territorit përgjatë vijës bregdetare të Shqipërisë do t’i dedikohet një “fondi për mbështetjen e investimeve strategjike”.
Sipas projekt-ligjit, KISH do të jetë në gjendje:
– Të konsolidojë nën kontrollin e saj, të gjithë trojet dhe asetet publike, siç mund të jenë aksionet publike në kompani të tjera dhe t’i përdorin ato si një mjet “për të nxitur investimet private”.
– Do ta bëjë këtë duke vepruar tërësisht jashtë ligjit të prokurimit publik. KISH ka liri absolute për të vepruar si kompani private me asetet publike nën kontrollin e saj.
– Mund të hyjë në marrëveshje me palët e treta, për çdo investim që ajo e konsideron të vlefshme.
– Mund të përdorë asetet e saj si kolateral për të marrë hua të mëtejshme nga institucionet financiare.
Nëse kjo tingëllon si çmenduri, … kjo ndodh sepse është vërtet kështu!
Në thelb, institucionit të ri do t’i jepet pavarësia e plotë për të menaxhuar asetet publike të Shqipërisë, jashtë kuadrit ligjor aktual. Sigurisht ligji pretendon se standardet dhe kriteret e mëtejshme do të përcaktohen me akte nënligjore të ardhshme, siç janë Vendimet e Këshillit të Ministrave. Për fat të keq, Shqipëria dhe Qeveria e tanishme kanë një histori të përdorimit të justifikimit të akteve nënligjore për të miratuar ligje që nuk ofrojnë mbrojtjen e duhur për interesin publik.
Për shembull, ligji mbi Arsimin e Lartë duhej të plotësohej me akte nënligjore të mëtejshme. Edhe katër vjet pas miratimit fillestar të ligjit, këto akte nënligjore ende nuk janë shkruar. “Ligji Special” për ndërtimin e Teatrit Kombëtar, një model në miniaturë për KISH në fakt, gjithashtu nuk dha kushte dhe kritere të qarta për mënyrën se si do të zhvilloheshin negociatat ndërmjet një komisioni publik dhe një firme private lidhur me përdorimin e tokës publikut. Ligji i veçantë, në fakt, i siguroi komisionit një mbrojtje ligjore për keqpërdorimin e tokës publike, e jo mbrojtjen e saj.
Projekt-ligji i KISH gjithashtu pretendon se çdo humbje financiare që do pësojë Korporata do mbulohet nga fondet e saj dhe jo nga buxheti publik. Kjo është një garanci e kotë, gjithsesi, pasi kapitali fillestar nëpërmjet të cilit KISH do të operojë, është i përbërë tërësisht nga pasuritë publike, dhe humbjet e mundshme do të financohen gjithashtu prej tyre. Kjo mund të përfshijë edhe humbje të pronësisë së trojeve publike në rast të ekzekutimit të kolateralit nga institucionet financiare kredidhënëse.
Si i justifikon Qeveria të gjitha këto?
Në fakt, as nuk po përpiqen t’i justifikojnë! Në relacionin shoqërues që shpjegon objektivat e ligjit, Qeveria jep dy pretendime shumë të gjera.
Pretendimi i parë është se ky institucion i ri do t’i lejojë Qeverisë të tërheqë investime më të mëdha, më të rëndësishme dhe strategjike. Siç mund të mendoni, kjo deklaratë e fortë nuk mbështetet nga asnjë shpjegim i mëtejshëm. Nuk ka asnjë analizë se pse kuadri ligjor aktual nuk është i mjaftueshëm dhe çfarë lloj investimesh kanë nevojë saktësisht për një institucion të tillë si KISH.
Pretendimi i dytë është se ky lloj institucioni mund të gjendet në vende të tjera dhe është zhvilluar nëpërmjet ndihmës së CID, instituti kërkimor në Harvard , i cili ndihmon Qeverinë Shqiptare nëpërmjet një kontrate të financuar nga Soros. Për fat të keq, përsëri nuk ofrohen shembuj suksesi nga vendet e tjera, në mënyrë që të matet impakti dhe dobia e një korporate të tillë. Gjithashtu, CID, në njohurinë time, nuk ka publikuar asnjë raport apo dokument që mbështesë këtë pretendim.
Për më tepër, raporti pranon gjithashtu, se një ligj i tillë nuk ka objektiv përafrimin me acquis communautaire, kuadrin ligjor të BE-së, të cilin Shqipëria duhet ta ndjekë sipas procesit të integrimit. Si rrjedhojë, nënkuptohet se ky institucion shkon kundër natyrës së legjislacionit të BE-së dhe çfarëdo “shembujsh suksesi” që Qeveria shqiptare ka gjetur për korporata të tilla, ato ndodhen jashtë BE-së.
Pra, a ekzistojnë institucione të tilla gjetkë?
KISH ka të ngjarë të konsiderohet si një Fond Inveshtimesh Sovran nga Qeveria, pasi të miratohet. Etiketime të tilla, ashtu si në rastin e PPP-ve, nuk do të thonë shumë. Publiku mund të jetë i njohur me Fondet e Investimeve Sovran, të përdorura nga vendet e pasura me naftë, për të menaxhuar një pjesë të fitimit të tyre për gjeneratat e ardhshme. Norvegjia, aktualisht ka fondin më të famshëm dhe më të suksesshëm në botë. Vendet e Gjirit Persik kanë versionet e tyre të këtyre fondeve, por ato tentojnë të investojnë më shumë në pasuri të paluajtshme luksoze apo ekipe futbolli, të përdorura për dëfrimin e udhëheqësve të vendeve dhe jo për interesin e gjerë publik.
Është e qartë se KISH nuk është e ngjashme me këto raste. Institucioni më i ngjashëm është Fondi i Pasurisë së Turqisë (TWF, Turkey Wealth Fund). Në fakt, mënyra e funksionimit të tij duket tepër e ngjashme me atë të Shqipërisë. Kapitali fillestar i TWF përbëhet nga troje publike dhe aksionet në pronësi të qeverisë turke në kompani të ndryshme. Qëllimi publik i fondit turk ishte të siguronte investime të huaja, me norma interesi më të ulëta. Ai u krijua thuajse dy vjet më parë, kur ekonomia turke filloi të vuante largimin e kapitalit të huaj dhe zhvlerësimin e monedhës. Është e vështirë të kuptohet nëse ky institucion i lejoi Qeverisë turke të keqpërdorë kompanitë dhe asetet nën kontrollin e fondit – shumica e vëzhguesve të jashtëm, gjithsesi, besojnë se kompanitë tashmë janë nën kontrollin total të Presidentit Erdogan dhe familjes së tij. Gjithsesi, TWF dështoi në objektivin e fillestar për të tërhequr investime të mëtejshme dhe në shtatorin e 2018-ës Presidenti Erdogan ndryshoi të gjithë udhëheqjen e tij … duke vënë vetveten dhe dhëndrin në krye të bordit drejtues.
Shembulli më i frikshëm ama është skandali i vazhdueshëm i Fondit 1MDB të Malajzisë. Fondi, i financuar fillimisht nga huatë publike si dhe të ardhurat nga nafta, supozohej të ishte një partner për “investimet strategjike” në vend (emërtim i njohur?). Fondi duhej të menaxhohej në mënyrë profesionale dhe pagoi kontrata të shtrenjta për shërbimet e konsulencës ndaj Goldman Sachs, ndoshta banka më e famshme e investimeve në botë. Të gjitha këto operacionet duhet të ndodhnin nën syrin vigjilent të Ministrisë së Financave. Sot, të gjitha këto pretendime janë provuar të rreme. Fondi është bërë i famshëm në të gjithë botën, por jo për ndonjë arritje të veçantë. 1MDB është aktualisht nën hetim për kanalizimin e mbi 1 miliard dollarë në llogaritë personale të ish-Kryeministrit, të gjitha me ndihmën e bankierëve të investimeve që fshehën fondet, falë një numri të madh transaksionesh dhe depozitash bankare off-shore, të cilat ende po hetohen për shkak të kompleksitetit të tyre. Përkundrejt garancive fillestare në lidhje me menaxhimin dhe transparencën, fondi kurrë nuk auditoi në mënyrë profesionale dhe transparente pasqyrat e tij financiare.
Teksa Turqia shërben si një shembull ku truket e kontabilitetit si këto “fonde inovative” nuk mund të shërojnë problemet themelore të një ekonomie, Malajzia ofron modelin më të frikshëm, ku bashkimi midis interesave private dhe publike në një vend me institucione të dobëta degradon shpejt në vjedhje të hapur.
