Ndërtimi i një bypass-i të ri në Gjirokastër po kërcënon integritetin e kalasë dhe trashëgiminë kulturore të zonës përreth, sipas një grupi ekspertësh ndërkombëtarë të trashëgimisë kulturore.
Në një letër të hapur dërguar Kryeministrit Edi Rama, individët i kanë bërë thirrje që ai të ndalojë punimet përpara se të bëhet dëmi i pakthyeshëm.
Gjirokastra është vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s dhe ka rëndësi kulturore dhe historike.
Ekspertët kërkuan një vlerësim të ndikimit në mjedis, sipas ligjit shqiptar. Ata shtuan se humbja e statusit të UNESCO-s mund të jetë një “goditje e rëndë” për sektorin e turizmit kulturor në Shqipëri dhe mund të njollos reputacionin e vendit si një partner ndërkombëtar i besueshëm.
Letra u iniciua nga Stephan Doempke, ish koordinator i programit të trashëgimisë kulturore të UNESCO / UNDP në Shqipëri, i cili jetoi në Gjirokastër për katër vjet. Ai aktualisht është kryetari i World Heritage Watch, një rrjet global prej 180 OJQ-ve që monitorojnë vendet e Trashëgimisë Botërore dhe raporton te UNESCO.
Çështja u denoncua gjithashtu nga kandidati i Vetëvendosjes Kreshnik Merxhani. Ai tha se projekti duhet të anulohet dhe paratë e caktuara për të duhet t’u caktohen monumenteve të kulturës në rajon.
“Fondet që ne do të paguanim duhet të shkojnë për të ndihmuar komunitetin duke përmirësuar rrjetin e brendshëm të lagjeve, si dhe duke ofruar shërbime që aktualisht mungojnë, “tha ai.
Puna po zhvillohet në zonën midis kodrës në të cilën ndodhet kështjella dhe lagjes së Cfake.
Më 3 Tetor 2020, projekti u prezantua si i para-aprovuar nga qeveria dhe kishte një angazhim që projekti të fillonte brenda vitit. Kur Merxhani kontaktoi specialistët që merren me integritetin strukturor të kalasë, ata nuk kishin asnjë njohuri ose ide në lidhje me planin.
Pesë muaj më vonë zyrtarët lokalë bënë një deklaratë gjatë vizitës së Kryeministrit Edi Rama, se ata ishin konsultuar me individët përkatës në lidhje me integritetin e kalasë, sipas Merxhanit.
Për më tepër ka çarje të dukshme në kështjellë tashmë të dukshme, pikërisht mbi vendin ku do të zhvillohet puna. Ekspertët thanë se puna është e nevojshme për të ruajtur dhe forcuar themelet e kalasë, dhe jo për të kryer punë nën të. Për më tepër, zona poshtë kalasë besohet të përmbajë vlera të konsiderueshme kulturore dhe arkeologjike, si dhe të jetë një peizazh që ka qenë kryesisht i pandryshuar për qindra vjet.
Peisazhi përfshin luginën e vogël që përfshin ujëvara të vogla, formacione shkëmbore dhe shtigje shekullore. Ekziston edhe një urë e vogël prej guri që kalon mbi të, e cila ka të ngjarë të shkatërrohet gjatë ndërtimit të rrugës.
UNESCO gjithashtu nuk ka dhënë ndonjë aprovim që projekti të zhvillohet, pavarësisht se ai zhvillohet në një zonë të UNESCO.
Përveç byppas-it, ka gjithashtu punë në proces për të ndërtuar një park makinash nën Sheshin Cerciz Topulli. Kjo shtrihet në anën veriore të vendit të kalasë dhe gjithashtu ka ngritur shqetësime se mund të jetë e dëmshme për rëndësinë kulturore dhe historike.
Në vitin 2015 Atelier Albania, Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit (AKPT) dhe Ministria e Kulturës filluan konkursin ndërkombëtar të arkitekturës “Projektimi i një Rruge Bypass në Qytetin e Mbrojtur të UNESCO-s të Gjirokastrës”.
Gjatë prezantimit të konkursit dhe tre finalistëve, drejtoresha e AKPT Adelina Greca ngriti vetullat duke shpallur papritur “fituesin” para prezantimeve dhe procesi pasues i jurisë kishte filluar: Atelieu 4.
Projekti u kritikua për shkak të vendosjes së tij në një Qendër Historike dhe Zonë të Mbrojtur, në kundërshtim të drejtpërdrejtë me nenin 29 të Ligjit për Trashëgiminë Kulturore.
“Qytetet Muze, Zonat Muzeale, Qendrat Historike, Ansamblet Muzeale, Qendrat dhe Parqet Arkeologjike janë një kategori objektesh në një grup, të cilat mbrohen në tërësinë e tyre si komplekse historike-arkeologjike, monumentale, arkitektonike-urbanistike dhe mjedisore dhe për këtë arsye të reja ndërtimet që prekin objektet ekzistuese janë të ndaluara, me përjashtim të rrjetit inxhinierik nëntokësor. ”
Projekti i ri mund të shkelë potencialisht Kartën Shqiptare të Restaurimit (nr. VKM 426, 13 korrik 2007). Pavarësisht nga kuadri ligjor ekzistues, Rregullorja për Mbrojtjen, Ruajtjen dhe Administrimin e Qendrës Historike dhe Zonës së Mbrojtur të Gjirokastrës të miratuar nga qeveria Rama (VKM nr. 619, 7 korrik 2015) thotë se “ndërtimet e reja në Qendra Historike përveç përmirësimit të infrastrukturës rrugore, rrjetit inxhinierik dhe rindërtimeve të lartpërmendura”.
Projekti origjinal ishte në rafte pasi konsiderohej i rrezikshëm dhe i parealizueshëm.
Por pas disa vitesh është përsëri në tryezë. Këtë herë me firmën e dizajnit Zenit 06 dhe kompaninë e ndërtimit GPG.
Kompania e ndërtimit GPG Company ka përfituar më parë rreth 22.61 milion euro, kryesisht nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit dhe Autoriteti Rrugor Shqiptar.
Kompania është në pronësi të Paqsor Buzi dhe Gëzim Danit. Në 2019, Buzi u arrestua nga policia si pjesë e një skeme të dyshuar për mashtrim me TVSH. Gjykata e ka lënë atë në arrest shtëpie ndërsa çështja është ende në pritje.
Një burim me përvojë në projekte të këtij lloji, të cilët dëshironin të mbeteshin anonim për shkak të pozicionit të tyre duke punuar me një institucion shtetëror, e përshkroi projektin si “të rrezikshëm” dhe një “zgjidhje të shpejtë”.
