Në Europë, ShBA e Rusi ecuria e vaksinimit kundër Covid19 nuk po çalon më nga mungesa e vaksinave por nga skepticizmi i një pjese jo të vogël të popullsisë ndaj tyre. Aq sa së fundmi Franca dhe Greqia njoftuan të parat masat “jab or job” (dmth: ose bëj gjilpërën ose ik nga puna) për punojësit e sektorit shëndetësor dhe pritet të vijojnë me punonjësit e arsimit.
Shkak për këtë skepticizëm janë bërë lloj lloj teorish konspiracioni mbi pasojat e vaksinës; ato i shtyjnë skeptikët të refuzojnë një trajtim që mund t’u shpëtonte jetën apo të paktën t’u mbronte shëndetin nga një sëmundje e ligë.
Mendja njerëzore ka qenë gjithmonë e cënueshme deri diku nga bestytnintë e nga manipulimi me to për qëllime të ndryshme. Por prania e kudondodhur dhe impakti publik i rrjeteve sociale i ka dhënë këtyre dukurive një dimension të ri. E thënë me fjalët e Umberto Ecos: një budalla i fshatit, i cili të drejtën kushtetuese për të thënë broçkulla deri dje e konsumonte vetmitar në mejhane, tashmë lidhet në Facebook me budallain e shumë fshatrave të tjerë duke krijuar një grupim interesant e mbase të rrezikshëm.
Edhe shoqëria shqiptare nuk bën përjashtim nga ky fenomen i përgjthshëm megjithëse tek ne vaksinat nuk po i refuzon kush. Por në Shqipëri, edhe në erën para Facebook-ut, janë përhapur, madje kanë zënë rrënjë, teori konspiracioni e legjenda urbane nga më të çuditshmet. Por çka më duket më shumë e çuditshme është që disa syresh nuk janë ballafaquar me një analizë faktike dhe me demaskim intelektual siç lipset të ndodhë me çdo gënjeshtër komplekse që besohet pjesërisht nga publiku. Por rreshtoj më poshtë tre syresh që janë të ndryshme për nga lloji e rëndësia.
Ekziston Katovica, nuk ekziston Katovica!
Në vitet 90 në Tiranë filloi të flitej gjithmonë e më shumë për “marrëveshjen sekrete të Katovicës” midis udhëheqësve të shteteve komuniste të Europës Lindore e Bashkimit Sovjetik të arritur dikur nga fundi i viteve 80 por para rrëzimit të Murit të Berlinit. Në thelb të marrëveshjes paskej qenë dakordësia se përballë pashmangshërisë së rënies së regjimeve do të duhej që elita komuniste të mimetizohej me lëvizjen demokratike, të mbante pushtetin ekonomik dhe gradualisht të rimerrte pushtetin politik.
E vetmja gjë e shkruar që paraqitet në favor të kësaj teze është një shënim (thuhet i Komitetit Qendror të PPSh-së) ku referohet se një material i shokut Gorbaçov po studjohet prej dy vjetësh nga shokët e partisë (PPSh) me porosi të shokut Ramiz dhe se aty bëhej fjalë për mbajtjen e pushtetit ekonomik nga komunistët. Nuk flitet as për Katovicën, as për ndonjë mbledhje të fshehtë të udhëheqësve komunistë të Lindjes e aq më pak për përfaqësimin e PPSh në këtë mbledhje. Studjues të ndryshëm bazuar në gjuhën e në germat e përdorura e konsiderojnë shënimin një dokument apokrif (të rremë).
Por edhe sikur shënimi të ishte autentik nuk thotë ndonjë gjë të re: perestrojka gorbaçoviane nuk ishte ekonomi tregu e mirëfilltë. Ajo synonte të çlironte ndërmarrjet shtetërore nga korseti i ngurtë i planifikimit qendror dhe tolerimin e biznesit të vogël privat pa vënë në diskutim pushtetin sovjetik (komunist). Këtë gjë shokët e partisë po e studionin prej dy vjetësh.
E parë nga një kënd tjetër “Marrëveshja e Fshehtë e Katovicës” nëse vërtet do të kishte ndodhur do të ishte një zhvillimi politik i rëndësishëm në Europë. Shqipëria komuniste që kishte braktisur Traktatin e Varshavës e KNER-in e që bubullinte kundër “socialimperializmit sovjetik” nëse do të ishte e ftuar prapë do të mbetej vrima e fundit e kavallit. Ky zhvillim politik i rëndësishëm nuk mund të mbahej më i fshehtë sidomos mbasi forcat demokratike në Lindje morën pushtetin e hapën arkivat dhe kur një numër funksionarësh komunistë nisën të flasin e të nxjerrin sheshit të palarat e regjimit.
Nisur nga domethënia politike “Katovica” do të ishte bërë patjetër objekt prezantimi publicistik, debati politik dhe studimi akademik. E megjithatë fakt është që “Marrëveshja e Fshehtë e Katovicës” nuk njihet gjëkundi përveçse në tele-studjot e kafenetë e atdheut tonë. Literatura e bollshme e tranzicionit post-komunist europian, me sa kam lexuar unë, nuk e përmend gjëkundi atë. Por edhe gugllimi, sido të kombinosh fjalëkyçet në anglisht e në gjuhë të tjera (Katowice, Communist, secret, agreement, plot, economic control e të tjera), nuk të jep asgjë të tillë. Me pak humor mund t’a konsiderojmë “Marrëveshjen e Fshehtë te Katovicës” si një kompllot ndërkombëtar për të cilin palët e përfshira nuk dinë gje akoma edhe pas tridhjet e kusur vjetësh.
Tranzicioni shqiptar nga komunizmi në demokraci tregu ka qenë kompleks, i vështirë plot mangësi e probleme. Por ato lipset të shpjegohen në kontekstin e rrethanat konkrete të kohës kur vepruan aktorët politikë. Të shikosh aty dorën e Gorbaçovit apo firmën e Katovicës është një formë e mosmarrjes së përgjegjësisë dhe e projektimit të saj diku jashtë vendit. Por “Katovica” është gjithashtu edhe një orvatje veresie për të diskredituar proçeset demokratike në Shqipëri, të cilat filluan në Dhjetor 1990.
Fazlliçi merr sekrete, Fazlliçi s’merr sekrete!
Skandali sipas opozitës: Ne vitin 2006 një shqetësim i madh i opozitës dhe i mediave pranë saj kaplloi për muaj të tërë debatin publik: si ka mundësi që sekretet shtetërore të zbuloheshin para një boshnjaku të dyshimtë të quajtuar Damir Fazlliç.
“Provë” për zbulimin e sekreteve shtetërore para Fazlliçit ishte një fotografi ku dukeshin ulur rreth tryezës Kryeministri Berisha, Ministri i Mbrojtjes, Tom Ridge, ish guvernator i Pensilvanisë (Republikan) e ish Sekretar për Sigurinë e Atdheut (Homeland Security) në Administratën Bush, Damir Fazlliçi e ndonjë tjetër.
“Provë shtesë” ishte pohimi se fotografia paraqiste një mbledhje të Këshillit të Sigurisë Kombëtare me praninë e paligjshme e kërcënuese të z. Fazlliç (për praninë aty të z. Ridge, që teorikisht ishte gjithashtu e paligjshme nuk u shqetësua kush).
Ngjarja sipas meje: Kryeministri më kishte ftuar mua, asokohe Ministër i Arsimit, të vija një paradite maji 2006 në një takim me Sekretarin Ridge mbasi ai mund të na ndihmonte në projekte arsimore me ShBA. Në takim, ku ishte edhe Damir Fazlliç, u fol në përgjithësi për reformat, raportet me ShBA e për anëtarësimin në NATO. Fotoja publike e këtij takimi e përmendur më lart fillon nga e djathta me Ministrin e Mbrojtjes; unë që isha ulur përbri tij në të majtë mbeta jashtë fotos dhe si pasojë jashtë vëmendjes të korit qortues për rrezikimin e sekreteve.
Meqë në takim nuk doli koha për arsimin Kryeministri më sugjeroi që të të rrija për drekë me Sekretarin Ridge. Në Restorant Piazza, në praninë e asistentes së tij Elisabeth, një bjonde e pashme, e të NS, këshilltar i Kryeministrit, hëngrëm një drekë të shijshme e patëm një bisedë të këndëshme edhe për arsimin; z Ridge nja dy herë tha : “Elisabeta! Ministri e unë do të shkojmë shumë mirë!” (Elisabeth! The minister and me will get on just fine!). Gjithësesi emaili që i dergova të nesërmen me propozime bashkëpunimi arsimor nuk mori ndonjëherë gjegje nga zoti Ridge; ajo ditë ishte e para dhe e fundit që takova atë dhe z. Fazlliç.
Në javët më pas ndiqja edhe me habi edhe me zbavitje shqetësimin agjitativ të Partisë Socialiste për sekretet e rrezikuara. Si dhe moskokëcarjen e Kryeministrisë për të sqaruar që kjo ishte thjesht një broçkull. Qoftë duke përmendur faktin e njohur se Këshilli i Sigurisë Kombëtare ishte një organ me kryetar Presidentin e Republikës, asokohe zoti Alfred Moisiu. Ky i fundit, i vetmi me tagër për të mbledhur Këshillin, ishte mjaftueshëm rigoroz për të mos ftuar të huaj, le më pastaj për të toleruar praninë e të huajve aty; qofshin këta boshnjakë apo amerikanë.
Diku nga vjeshta e atij viti në studjo televizive, pasi mbaruan pyetjet për reformat në arsim, Ilir Babaramo më kërkon sqarim sesi mundet qeveria të tradhëtojë sekretet shtetërore tek një boshjak i tillë. I shpjegova me arsyet e mësipërme që bëhej fjalë për një sendërgji publike duke shtuar se me po atë stil mund të shpallnim takimin tonë Pollo-Babaramo si mbledhje të Këshillit të Sigurimit të OKB; madje edhe të miratonim ad hoc ndonjë rezolutë për Lindjen e Mesme:). “Si ka mundësi?!” insistonte Babaramo. Ai ndodhej qartazi në të hershmen dilemë njerëzore për të besuar faktet e verifikueshme konkretisht apo pohimet e përsëritura deri në budallepsje.
Ka apo nuk ka ujdi PD-PS?
“PS e PD kanë rënë dakord që të mos e ankimojnë në Gjykatë Kushtetuese Ligjin e Dekriminalizimit. Sepse ai ligj është antikushtetues dhe Gjykata nuk ka rrugë tjetër veçse t’a shfuqizojë atë!”. Kjo ishte intriga që degjoja shpesh nga vëzhgues të politikës në kafenetë e Tiranës mbas miratimit në Kuvend të atij ligji në dhjetor 2015. Asokohe këtë gjë e dëgjoje edhe në studio televizive nga analistë pasionantë.
Për mua kjo ishte një broçkull; por po të thoja se një marrëveshje e tillë nuk ekzistonte, do të dilte një kompetent që të më thoshte se deal-in e kishin bërë direkt e personalisht Rama e Basha duke anashkaluar deputetët. Dhe si rregull kompetenti nuk sqaronte se si kishte mësuar për këtë deal sekret. Por insistonte me siguri se deal-i ekzistonte.
Atëhere i kthehesha argumentit ligjor. Nuk kishte kuptim një marrëveshje e tillë se në Gjykatën Kushtetuese nuk legjitimohet ankimimi vetëm i partive apo grupeve parlamentare. Por edhe i çdo deputeti individual, shoqate apo qytetari, për sa kohë është fjala për të drejtat e njeriut e barazinë pra ligjit (Dekrimi në fakt është një lloj kufizimi i tyre). Pra deali i supozuar PD-PS nuk bënte fajde sepse dikush tjetër me mendjen e tij ose me porosi të fshehtë nga partitë (në fakt nga PS që i rezistoi sa mund Dekrimit) mund të ankimonte Ligjin.
Pastaj vinte edhe argumenti madhor: Ligji i Demkriminializmit mund të rezultonte fare kollaj jo kushtetues. Për këtë arsye Kuvendi amendoi Kushtetutën sipas këtij ligji para se të miratonte vetë ligjin. (Amendamentet kushtetuese nr. 137/2015 për ata që duan detaje).
E megjithatë këto argumenta që mund të duken asgjësues, po të perifrazojmë Leninin, nuk impresiononin dashnorët e tezës së dealit të fshehtë Rama-Basha që kur i takoja sërish mbas pak javësh e përsërisnin pa teklif tezën e tyre a thua se nuk ju kishte kapur veshi argumentat kundra. Deri sa kjo tezë, gjithësesi pa brizancë politike, u shua e u harrua.
E Vërteta të bën të lirë
Unë nuk besoj tek dominanca a priori e atyre që Noli i përshkruan si grupi i aftë “që të shesë rërën për farë”. Interesi politik apo përtacia mendore mund të përhapin gënjeshtra e sendërgji. Por konfrontimi e demaskimi i tyre është i mundshëm, i nevojshëm madje i domosdoshëm. Po u lanë të gjallojnë e të shumohen rrenat publike i hapet rruga edhe zaptimit të mendjeve. Dhe pa mendje të lira nuk ka liri e demokraci për njerëzit. Kura mbetet gjithmonë e vërteta e bazuar në fakte dhe e prezantuar me arsye. Sepse e vërteta, siç dëshmon edhe Bibla, të bën të lirë.
