Në vitin 2020, Shqipëria ra dy vende të tjera në Indeksin Botëror të Lirisë së Shtypit të Reporterëve pa Kufij, duke u renditur në vendin e 84. Viti i kaluar përfshiu fushata shpifjesh kundër gazetarëve, mbylljen e shfaqjeve kritike televizive, sulme me gaz lotsjellës, pengesa nga filmimi dhe raportimi, dhe e ashtuquajtura “Paketa Anti-shpifje”. Nuk kishte ku shkonte më keq, por 2020 ka parë një rritje shqetësuese të brutalitetit të policisë, më shumë kërcënime ligjore kundër reporterëve dhe shteti duke përdorur fuqinë e tyre për ti heshtur dhe frikësuar.
Exit News ju sjell një përmbledhje të kërcënimeve kundër lirisë së medias në Shqipëri gjatë vitit 2020.
Brutaliteti policor dhe arrestimet arbitrare
2020 nuk ishte një vit i mirë për marrëdhëniet midis gazetarëve dhe policisë. 2019 pa gazetarë që u sulmuan gjatë protestave anti-qeveritare të drejtuara nga Opozita, por ky vit pa një vazhdim dhe përkeqësim të situatës.
Në dhjetor, një 25-vjeçar, Klodian Rasha u qëllua dhe u vra nga një polic. Vrasja shkaktoi protesta gjashtë ditore në Tiranë dhe qytete të tjera të vendit. Gjatë protestave, katër gazetarë në detyrë u arrestuan, u ndaluan dhe u raportua se u keqtrajtuan. Xhoi Malesia, një spiker në Ora News tha që ai u arrestua, u rrah dhe u bë për të nënshkruar një deklaratë që nuk e shkruajti si kusht për lirimin. Kryeredaktori i Koha Jone u arrestua ndërsa raportonte për brutalitetin e policisë ndaj protestuesve të rinj. Ai u prangos, u ndalua dhe raportoi se ishte goditur në kokë dhe në shpinë. Telefoni i tij u sekuestrua dhe pamjet që ai kishte filmuar u fshinë. Ai gjithashtu raportoi se duhej të nënshkruante një deklaratë që nuk e shkruajti vetë, duke pranuar që mori pjesë në një tubim të paligjshëm.
Redaktori i Durres Lajm Shefqet Duka u ndalua për tre orë. Ai tha se nuk kishte përjetuar dhunë, por pa që ajo po u ushtrohej të tjerëve. Gjithashtu u ndalua gazetari i Syri.net Aldo Mustafa i cili tha se ai u sulmua fizikisht nga një oficer policie dhe u parandalua nga filmimi i protestave.
Gazetarë dhe fotoreporterë të tjerë raportuan lëndime nga gazi lotsjellës, spërkatja me piper dhe topat e ujit. Disa gjithashtu kishin pajisje të dëmtuara.
Pastaj, disa ditë pas protestave, gazetari Ergys Mertiri u arrestua së bashku me tre aktivistë të Aleancës për Teatrin Kombëtar. Ai u mbajt në stacionin e policisë për rreth katër orë pa asnjë akuzë të ngritur kundër tij. Mertiri raportoi se celulari i tij ishte sekuestruar dhe pamjet që tregonin dhunën e policisë u fshinë.
Në maj, pas shembjes së Teatrit Kombëtar, Redaktori i Politiko.al Alfred Lela u arrestua me dhunë ndërsa raportonte për protestat. Policia pretendoi se ai “nuk ishte në detyrë” në atë kohë. Ai u la i lirë pa asnjë akuzë. Por raportoi se ai ishte sulmuar dhe ofenduar verbalisht nga policia.
Ilustruesi i Exit News Diversanti ishte në Teatër në kohën kur filloi prishja dhe u nxorr dhe u arrestua me forcë, nga forcat speciale që u futën në ndërtesë. Ai u la i lirë pa akuzë, por raportoi përdorimin e dhunës dhe forcës së tepruar nga oficerët që mbanin armë gjysmë-automatike.
Sulmet kibernetike
Në Prill, Exit News ishte shënjestër e një sulmi kibernetik “tepër të sofistikuar”. Një haker i panjohur arriti të hynte në faqe përmes panelit të kontrollit WordPress dhe u përpoq të fshinte të gjithë përmbajtjen në server. Kjo barazohet me pesë vite artikuj në anglisht, shqip dhe italisht. Webmasteri i Exit tha se ai nuk kishte parë asgjë si ky lloj sulmi më parë. Fatmirësisht, Exit ishte në gjendje të rifitonte kontrollin e faqes dhe të parandalonte dëmtimin e shkaktuar. IPI e dënoi sulmin si një “përpjekje të pacipë për të fshirë përmbajtjen” për shkak të raportimit të mediave.
Gjithashtu në vitin 2020, faqja në Facebook e medias JOQ Albania u mbyll nga Facebook. Dyshohet se kjo ishte për shkak të raportimit masiv të faqes, ose përfshirjes së një pale të tretë. Deri më tani, këto dyshime janë të pakonfirmuara. JOQ kishte miliona ndjekës në Facebook në kohën kur faqja u mbyll.
Paditë SLAPP
Në janar, Acromax kërcënoi të padisë Alice Taylor dhe Exit.al për një hetim që ajo zhvilloi në punën e tyre.
Ajo publikoi një artikull që përfshinte detaje të një bisede që ajo zhvilloi me pronarin Aldor Nini. Në atë bisedë, ai pranoi se Partia Socialiste ishin klientë dhe madje dërgoi shembuj të punës që kishin bërë për ta. Kjo përfshinte heqjen e përmbajtjes nga kanalet e mediave sociale si Facebook dhe YouTube. Ai më vonë pretendoi se ata nuk ishin më klientë dhe kërcënoi një proces gjyqësor në Gjermani dhe Shqipëri kundër saj dhe portalit. Padia nuk u materializua asnjëherë.
Më vonë gjatë vitit, hetimi i Exit u bë ndërkombëtar kur u mor nga portali gjerman Netzpolitik i cili tha se Acromax ka një “ndikim tronditës në lirinë e medias në Shqipëri”.
Në fund të nëntorit, BIRN Albania u padit nga biznesmeni Mirel Mertiri në lidhje me artikujt që ata botuan në lidhje me marrëveshjen e inceneratorit. Ai pretendon se artikulli përmban aludime dhe etiketime fyese që i kanë dëmtuar reputacionin. Ai shtoi se të gjitha pretendimet janë të pabazuara për sa kohë që nuk ka ndonjë vendim nga autoritetet nëse do ta akuzojnë atë apo jo. BIRN i qëndron artikullit dhe tha se ata janë të gatshëm ta luftojnë çështjen në gjykatë.
Qeveria shqiptare është akuzuar për favorizimin e një grupi ndërmarrjesh të lidhura, të cilat deri më tani kanë fituar tre kontrata koncesioni për ndërtimin e inceneratorëve, të gjitha pa konkurrencë. Deri më sot, inceneratorët ose nuk funksionojnë ose nuk janë ndërtuar akoma duke përfituar nga miliona fonde qeveritare çdo muaj.
Kompania Albtek Energy që është gjithashtu e përfshirë në skandalin e inceneratorëve paditi gazetarin investigativ Artan Rama për shpifje. Në procesin gjyqësor të ngritur nga kompania Albtek, pretendimet dhe aludimet e bëra në artikull janë të pabazuara. Ata morën një pengesë të veçantë me sugjerimin që kompania të fitonte kontrata dhe të keqpërdorte paratë e taksapaguesve përmes favorizimit nga qeveria Rama. Rama tha se ai synon të luftojë procesin gjyqësor.
Mungesa e informacionit
2020 ishte gjithashtu një vit i vështirë të merrje informacion nga qeveria. Vetëm një gazetar i Exit dërgoi rreth 50 kërkesa për komente, pesë kërkesa për liri të informacionit dhe kërkesa të ndryshme të tjera për informacion ose sqarime qeverisë dhe ministrive dhe nuk mori asnjë përgjigje. Kjo e bëri raportimin gjatë pandemisë COVID-19 edhe më të vështirë, veçanërisht për faqen angleze.
Faktoje dërgoi rreth 510 kërkesa për informacion midis janarit dhe shtatorit 2020 por mori vetëm 210 përgjigje. BIRN raportoi se më pak se gjysma e kërkesave të tyre u përgjigjën si duhet.
E reja në lidhje me pandeminë u dha kryesisht përmes transmetimit të drejtpërdrejtë të Facebook nga Kryeministri Edi Rama dhe kishte pak mundësi për të bërë pyetje ose për të kërkuar sqarime.
Në një rast, gazetarja e Exit, Alice Taylor kontaktoi Kryetarin e Bashkisë së Tiranës Erion Veliaj për të pyetur në lidhje me pretendimet se ai kishte plagjiarizuar punën e artistit Clet Abraham. Ai iu përgjigj pyetjes së saj duke thënë “ju nuk jeni gazetar, ju jeni një klloun që turpëron profesionin, herë duke i shërbyer Rusisë dhe herë të tjera fashistëve”. Ai nuk pranoi të jepte ndonjë përgjigje tjetër dhe e bllokoi atë në mediat sociale dhe WhatsApp.
Presioni politik
Në shkurt, gazetari Ylli Rakipi dhe avokati Dorian Matlija akuzuan Kryeministrin Edi Rama për presion ndaj gjykatësve. Rama kishte paditur Rakipi për shpifje nga Rakipi pohoi se deklaratat publike të Ramës për fitimin e të gjitha proceseve gjyqësore vunë gjykatat nën presion për të vendosur në favor të Ramës.
Në gusht, Ora News publikoi mesazhe që pretendonte se ishin nga Kryetari i Bashkisë së Tiranës Erion Veliaj dhe pronari i Ora News Ylli Ndroqi. Në mesazhet e publikuara, Veliaj ofendoi gazetarin Beti Numa dhe u përpoq të ndryshonte përmbajtjen e lajmit.
Duke folur për Numën, Veliaj dyshohet se shkruajti: “Unë kurrë nuk kam pritur as në ditën më të keqe që do të lejonte një kafshë të hynte mes nesh”. Ai gjithashtu iu referua gazetarëve si “idiotë” dhe i akuzoi ata për kopjimin e lajmeve nga Partia Demokratike në një përpjekje për ta diskredituar atë. Fotografitë gjithashtu treguan që Kryetari i Bashkisë përcillte artikuj nga Ora që ishin kritikë ndaj Bashkisë dhe tij, duke vënë në dyshim botimin e tyre. Këto përfshinin përmbajtje në lidhje me prishjen e Teatrit Kombëtar.
Në shkurt, gazetarja e Ora News Sonila Musaj ngriti akuza për ngacmim seksual kundër punonjësit të Bashkisë së Tiranës Auren Borici që e ‘përqafoi’ ndërsa ajo po përpiqej t’i bënte pyetje Veliajt. Ajo tha se ishte sjellje e papranueshme dhe seksiste që e pengoi atë të bënte punën e saj.
Në fillim të vitit 2020, Kryeministri Edi Rama dhe Partia e tij Socialiste kishin ngritur rreth 35 procese gjyqësore kundër politikanëve, gazetarëve dhe qytetarëve për “shpifje”.
Rama dhe Vodafone
Gjatë kulmit të pandemisë, Kryeministri Edi Rama regjistroi një mesazh që u tregonte qytetarëve se si ata mund të mbroheshin nga COVID-19. Kjo më pas u transmetua nga Vodafone para çdo thirrje dalëse. Në regjistrim, Rama u bëri thirrje njerëzve të “mbrojnë veten nga media”. Qeveria nuk dha asnjë justifikim ligjor për përdorimin e një kompanie private për shpërndarjen e mesazheve shtetërore.
Sulmet fizike
Në tetor, një bombë u vendos përpara shtëpisë së gazetarit Elidon Ndreka. Ndreka, një gazetar i News24 dhe që jeton në Lezhe tha se nuk e di se kush mund të jetë prapa sulmit. Ai pretendon se nuk ka konflikte me askënd dhe arsyeja e vetme që mund të mendojë për sulmin është puna e tij si gazetar. Deri më sot, askush nuk është arrestuar për sulmin.
Në janar, makina e gazetarit Fatos Lubonja u vandalizua me gur pasi ai e la atë jashtë shtëpisë së tij në Tiranë. Lubonja deklaroi se sulmi ishte i qëllimshëm dhe i lidhur me punën e tij.
“Unë u ktheva nga Italia në 1 pasdite për darkë dhe gjeta makinën time të dëmtuar rëndë xhamat e pasëm të thyer, dukej e qëllimshme pasi nuk kishte asnjë vjedhje. Ishte një akt vandalizmi, një akt urrejtje nga dikush ”.
Në mars, gjatë bllokimit të COVID-19, një punonjës i kontraktorit Salillari kërcënoi gazetarin e Ora News Elio Laze ndërsa ai po i filmonte ata duke punuar në shkelje të rregullave të bllokimit. Punonjësi i Salillarit, një prej ndërmarrjeve të preferuara të ndërtimit të qeverisë, u përgjigj duke qenë agresiv verbal dhe fizik me gazetarin dhe duke e kërcënuar atë.
Konfiskimi i Ora News
Në gusht, forcat speciale dhe policia shqiptare zbritën në ambientet e RTV Ora. Ata po vepronin me urdhër të SPAK-ut që të kishte urdhëruar sekuestrimin e 26 pasurive që i përkisnin Ndroqit për shkak të përfshirjes së tij të dyshuar në trafikun e drogës. Ora News tani po administrohet nga shteti.
Ndroqi pretendon se ai është i ligjshëm dhe se veprimi kundër tij është për shkak të çështjeve gjyqësore që ai ka filluar kundër Kryetarit të Bashkisë së Tiranës Erion Veliaj dhe qëndrimit kritik të stacionit të tij kundër qeverisë. Këshilli Shqiptar i Medias e quajti atë një “sulm de facto ndaj fjalës së lirë” dhe tha se metodat e përdorura mund të dërgojnë një mesazh tronditës për mediat e tjera kritike.
AMC vuri në dukje se vendimi për të kapur dy kanalet televizive i ka mundësuar qeverisë të caktojë administratorët e saj, duke sjellë kështu de facto linjën e tyre editoriale gjithashtu, “nën konfiskim”.
Masat ligjore
Gjatë vitit 2020, vazhdoi saga e të ashtuquajturës “paketë anti-shpifje”. Në kohën e shkrimit, do të publikohet një draft përfundimtar që supozohet të përfshijë rekomandimet e Komisionit të Venecias. Qeveria shqiptare u gjend nën presion të jashtëzakonshëm ndërkombëtar për të zvogëluar dispozitat në paketë pasi në draftet e mëparshme ajo do të kishte një “ndikim tronditës mbi lirinë e medias”. Ligji kërkon të vërë të gjitha mediat në internet nën kontrollin e një paneli të caktuar nga qeveria që do të ketë fuqinë të vendosë gjoba të mëdha, të bllokojë dhe të vendosë sanksione të tjera ndaj mediave që pretendon se kanë shkelur ligjin. Sjellja e ligjit në përputhje me rekomandimet e Komisionit të Venecias është një nga 15 kushtet për caktimin e datës për Konferencën e parë Ndërqeveritare me BE.
Por ndërsa kjo po ndodhte, ndryshimet e propozuara në ligjin e shpifjes u zbuluan nga mediat. Këto përfshijnë ndëshkime të rritura financiare dhe dënime me burg për shpifje, dispozita për ta bërë më të lehtë dënimin e njerëzve për shpifje penale dhe dispozita që mund të shohin ‘meme’ dhe përmbajtjen satirike të bëhen të paligjshme. Dispozitat përfshinin gjithashtu dënime më të vështira për ‘krime’ kundër politikanëve.
Fushata shpifjesh
Gazetarja shqiptare Sonila Meco i është nënshtruar një përroi të abuzimit dhe ngacmimit në internet pasi disa portale mediatike e akuzuan atë për mosrespektim të mjekëve të vendit në një postim në mediat sociale. Sulmi është raportuar si shkelje e lirisë së mediave nga platforma Mapping Media Freedom.
Gazeta Tema më pas botoi një artikull që kishte të bënte me Meco-n me titullin “Sonila Meco ka sulmuar mjekët sepse nuk kanë folur dhe duke kërkuar që shqiptarët e bllokuar në kufi të pranohen brenda vendit edhe pse ata mund të jenë bartës të koronavirusit”.
Si rezultat i artikullit, ajo mori një lumë fyerjesh dhe ngacmimesh në internet. Komentet përfshinin kërcënime të dhunës seksuale ndaj saj. Zëvendëskryeministri i Shqipërisë, Erion Brace më pas e përkeqësoi situatën duke postuar në mediat sociale dhe kritikuar Meco-n për postin e saj duke rezultuar në sulme të mëtejshme kundër saj.
