Problemi me të cilin përballen shqiptarët sot është kolapsi i autoritetit moral të të gjitha partive politike, si dhe të shumë “forumeve” të tjera publike si media apo biznesi. Normalisht punët do të duhej të zgjidheshin përmes komunikimeve në këto “forume”. Siç duken gjërat, dhuna ka gjasa do të jetë mjeti i vetëm i komunikimit për ca kohë.
Në një situatë normale, e ashtuquajtura “taksë mbi rrugën e kombit” do të ishte diskutuar nëpër forume, brenda partive politike, nëpër qendra sociale, media, organizata biznesi etj. Në një situatë anormale, asgjë e tillë nuk ndodhi. Taksa mbeti për t’u diskutuar në rrugën e Kombit, ku gjuha e komunikimit ishte dhuna dhe zjarrvënia.
Popullsia e Kukësit nuk është njohur kurrë për dhunë. Në këtë qytet nuk ka pasur kurrë rebelime anti-qeveritare. Përdorimi i dhunës prej protestuesve të shtunën e kaluar vështirë se është një tejkalim i pajustifikuar nga protestuesit. Mundet, siç pretendon qeveria, që opozita politike të ketë pasur një rol në protestë dhe në dhunë, por opozita vështirë se mund të organizojë dhunë nga asgjëja. Në pamjet e transmetuara në media nga ngjarja e të shtunës, mund të dalloje burra të moshuar të cilët i hidhnin gurë policisë. Dhe pastaj, lavdet e pafundme që morën zjarrvënësit në median konvencionale dhe atë sociale, një farë ekzaltimi i përgjithshëm për ‘t’i treguar vendin’ qeverisë, diskutimet me ‘oligarkë’ dhe thirrjet për bojkot të kompanisë së naftës Kastrati, (bashkëpronare e koncesionit të rrugës), flasin për një situatë shumë të pakëndshme.
Problemi më i madh është që shqiptarët nuk duket se presin ndonjë ndryshim të situatës me votë. Opozita është po aq e diskretituar sa edhe maxhoranca. Ato pak biznesmenë që kanë fituar kapital, më së shumti përmes lidhjes biznes-politikë dhe që sot quhen “oligarkë”, po e gjejnë veten në situatën kur thirrjet për zjarrvënie të pronave të tyre po duken “normale”.
Në një situatë normale, komunikimi politik brenda dhe jashtë partive do të duhej të shmangnin përshkallëzime të tilla. Qeveria në fund të fundit, nuk duhet të presë të shohë zjarrvënie për të kuptuar se Kukësi është zona më e varfër në Shqipëri. Ka një larmishmëri statistikash që ta tregojnë këtë. Është gjithashtu e palogjikshme të pritet dhuna për të kuptuar se rruga në shumicën dërrmuese të rasteve përdoret për hall, e nganjëherë, përdoret edhe për qejf.
Komunikimi normal nuk funksionon në Shqipëri, e gjasat janë që nuk ka funksionuar kurrë në të shkuarën. Partitë politike kanë kanale dhune dhe imponimi pushteti nga lartë-poshtë dhe jo anasjelltas. Strukturat e tjera shoqërore që duhet të sjellin presion normal për ta mbajtur nën kontroll qeverinë duket se janë të dobëta ose nuk funksionojnë fare. Parlamenti nuk është hallkë kontrolli ndaj qeverisë. Prokuroria duket shumë e vendosur për të hetuar protestuesit, por nuk ka shfaqur kurrfarë interesi për të hetuar koncesionet.
Alarmante është se qeveria duket se i di mirë këto punë, por është me parimin se duhet ta zhvasë popullin sa më shumë që ai “të mbajë”. Ka një zinxhir të gjatë taksash të rritura gjatë viteve të fundit sipas parimit “populli mban”. Në shumë raste, këto taksa nuk kanë as logjikën më elementare të taksës, ose të “së mirës së përbashkët”. Ato janë në thelb, abuzime me pushtetin. Kjo është një logjikë e realpolitikës. Votat nuk varen aq shumë nga aftësia për të bindur se po ofron një alternativë, por nga aftësia për të ndërtuar makineri politike, të cilat përdorin shtrëngimin, shantazhin, paranë dhe me raste, dhunën e hapur për të akumuluar vota. Këto makineri politike, të cilat i kemi parë të zhvilluara nga zgjedhjet në zgjedhje, kanë nevojë për para për të funksionuar, dhe nevoja e tyre për para degjeneron në imponimin e gjithnjë e më shumë taksave si dhe keqpërdorimin e gjithnjë e më shumë parave nga buxheti i shtetit. Aktualisht buxheti i shtetit nuk duket se ka ndonjë ngushtësi. Qeveria shpesh e gjen veten të paaftë për të shpenzuar taksat që mbledh dhe për rrjedhojë, vështirë se ka nevojë për më shumë taksa. Qeveria aktuale nuk ka qenë në gjendje të ndërtojë as edhe një rrugë, as edhe një ujësjellës. Qeveria gjendet në situatën se pavarësisht se ka para, nuk është në gjendje të zbatojë kurrfarë investimi publik. Paratë zhduken në mënyrë të mistershme. Kostot e punëve publike janë inflacionuar në mënyrë të pabesueshme. Para 20 vjetësh, mjaftonte një milionë euro për të ndërtuar një kilometër autostradë. Sot nuk mjaftojnë as 20 milionë euro.
Kjo lloj politike shkakton disbalanca të mëdha, pabarazi ekstreme në shoqëri dhe degradim shoqëror e mjedisor. Shihni p.sh. realitetin me taksën e “Rrugës së Kombit”. Tre qeveri, ajo e shkuar e “djathë” dhe dy qeveritë “e majta” që e pasuan, kishin dëshirë për të vendosur taksë në këtë rrugë, pasi qeveria e parë harxhoi mbi 1 miliardë dollarë për ta ndërtuar, shoqëruar kjo me akuza penale për abuzime me tenderin, akuza që u mbyllën me procedurë. Megjithatë, taksa e rrugës së kombit pritet të japë disa milionë euro të ardhura në vit, ndërkohë që vetëm vitin e kaluar, një kompani nafte me bekimin e qeverisë aktuale la mbi 60 milionë euro taksa të papaguara. Aq taksa sa la pa paguar IRTC gjatë vitit 2017 do të duhet mbi dhjetë vjet që të vilen nga kuksianët, kosovarët dhe shqiptarët në tërësi, qoftë në formën e taksës mbi rrugë, qoftë në formën e transfertave nga buxheti i shtetit. Përgjatë të gjithë kësaj kohe, as policia dhe as prokuroria nuk dinë gjë. Nuk pati arrestime në mes të natës për 60 milionë eurot e papaguara. Të 60 milionët janë “biznes si zakonisht”.
Ky lloj sistemi politik nuk është unik për Shqipërinë. Ka shumë raste nëpër botë kur makineritë politike të mbështetura me zhvatje kanë arritur të fitojnë zgjedhjet me synimin për të zhvatur akoma më shumë. Koncesionet, e përdorura gjerësisht nga qeveria ‘demokrate’, ajo ‘PS-LSI’ e katër viteve të shkuara dhe qeveria aktuale ‘PS’ janë në thelb ushqyese të kësaj makinerie politike të pangopur dhe të pangopshme.
Shih p.sh. deklaratat plot edukatë por tërësisht të logjikshme të Fondit Monetar Ndërkombëtar. FMN thotë se qeveria nuk ka kapacitetet për të vlerësuar siç duhet kostot dhe përfitimet nga këto kontrata koncesionare. Ajo këmbëngul që kostot e këtyre kontratave të llogariten si “borxh publik” dhe këmbëngul gjithashtu që qeveria “të vetëpërmbahet” nga dhënia e kontratave të reja koncesionare. Ajo çfarë FMN e thotë me edukatë është që këto kontrata koncesionare nuk janë në të mirë të shqiptarëve, se kostot e tyre janë të “fshehura”. Një pjesë e qytetarëve në mënyrë të paedukatë, por më të drejtpërdrejtë, i quajnë këto kontrata vjedhje. Qeveria e shkuar demokrate është përgjegjëse për qindramilionë euro kontrata të tilla dhe qeveria aktuale gjithashtu. Kostot e këtyre koncesioneve kanë rënduar mbi xhepat e shqiptarëve. Por ka raste kur “populli nuk mban më”. Dhe në këto raste, zjarrvënia duket një alternativë e logjikshme në kushtet kur kanalet politike të komunikimit nuk ofrojnë një alternativë.
Mënyra se si qeveria vendosi të reagojë ndaj këtij realiteti është “sipas librit” për menaxhimin e krizave. Themeli i menaxhimit të krizave është çmontimi i tyre me një kombinim të dhunës, korruptimit, zvarritjes dhe depistimit të debatit.
Arrestimi i dhjetëra qytetarëve protestues në orët e vona të natës, pa kurrfarë justifikimi nga ana e policisë dhe jashtë kushteve të flagrancës, shoqëruar me mbajtjen e tyre të ndaluar në afatet maksimale kushtetuese, shoqëruar me denigrimin publik të tyre si “persona me precedentë penalë”, tregojnë se qeveria është e vendosur t’i përgjigjet dhunës me dhunë. Qeveria duket se beson se problemi i ka lindur jo për shkak se ka vendosur një taksë private të cilën qytetarët e shohin si vjedhje që tejkalon limitin e “vjedhjes së pranueshme”, por ka lindur për shkak se nuk e ka propaganduar mirë domosdoshmërinë e vendosjes së kësaj takse. Ajo refuzon t’i japë përgjigje pyetjes bazë: sa para do të marrë koncesionari dhe sa para do të japë?
Kaosi është një rrezik real në këtë situatë. Dhuna është një opsion relativisht i lehtë në krahasim me mjetet normale të politikës. Dikush duhet të pyesë se si mbërritëm deri në këtë pikë, te pika ku politika dhe i ashtuquajturi “biznes” (që në thelb është një ekstension i politikës), nuk kupton asnjë gjuhë tjetër veç dhunës.
Ky artikull u publikua më parë tek Reporter.al.
