E kam takuar Kozetën në vitin 1993 kur ajo, me një pasion dhe shpresë të thellë, udhëhiqte një grup të vogël “italianistësh”, studentë të shkëlqyeshëm të kursit të italishtes në Universitetin e Tiranës, të sjellë nga Kozeta (dhe besoj nga të tjerët) për tu njohur me kulturën e një vendi që sapo kishte rizbuluar një pasion dhe vëmendje për një të ardhme që do të ndërtohej, por shumë më rrezatuese sesa një e kaluar e cila, siç fatkeqësisht do ta kuptonim më vonë, nuk mund të kalojë kurrë.
Kultura italiane ishte mbase një pretekst, por për ata djem e vajza ishte mbi të gjitha perëndimi i afërt dhe i prekshëm, të cilin e kishin vëzhguar dhe admiruar prej kohësh në fshehtësi. Vendi i Al Banos dhe Baglionit, i Celentanos dhe Battistit, i cili kapërceu detin përmes valëve të radios, por edhe nga tregimet e gjyshërve gjatë natës së gjatë të diktaturës.
Pas të gjithë vizitës qendronte një personazh i vockël dhe me vullnet të fortë, i cili, vetëm për shkak të detyrës para publikut shqiptar, personifikonte Italinë, një Itali që shqiptarët atëherë e shihnin si të fuqishme, të pasur dhe të kulturuar, por që së shpejti do të fillonte të përfshihej në një vorbull të vetë-referencës dhe impotencës administrative dhe politike: Ambasadori Foresti atëherë kishte një plan, ose ndoshta një ëndërr, por kam frikë se nuk ishte një mandat i vërtetë nga Roma, në të cilin ai e pa veten në qendër të një mbretërie të vogël të ndriçuar që ai duhej të mblidhte energjitë më të mira për t’i përfshirë ata në një zhvillim “Italocentrik” për vendin e shkatërruar të Shqiponjave dhe në ndjekjen e detyrës ai investoi të gjitha aftësitë e tij diplomatike në “shoqërinë civile”, dhe shumë më përpara se ky term të bëhej flamuri i shumë organizata, madje edhe përballë një armiqësie komuniste të maskuar me politikën zyrtare në Tiranë.
Unë nuk e di dhe nuk do ta mësoj kurrë se cili ishte pakti, marrëveshja, ose më thjeshtë marrëveshja midis Ambasadës së Italisë dhe profesoreshë Kozeta Noti, por ndoshta, ndryshe nga shumë bashkëpunime të tjera të kohës, me të Foresti nuk kishte pse të premtonte asgjë, sepse me Kozetën nuk kishte nevojë.
Ndryshe nga shumë “miq të tjerë ambig të Ambasadës” para dhe pas atyre viteve, Kozeta kishte një kulturë të thellë italiane të fituar duke studiuar dhe vëzhguar (dhe jo duke blerë kualifikime në disa universitete private), si dhe duke pasur një prirje të sinqertë për Italinë si një sistem politik, ekonomik dhe kulturor, i cili ndërthurur me një ndjenjë të thellë të misionit të saj si mësuese, natyrshëm e çoi atë të përfshinte studentët e saj më të mirë në aktivitetet kulturore publike të Ambasadës dhe ndoshta të vinte në dispozicion një rrjet të shumtë të kontakteve gjithashtu transversale ndaj shoqërisë shqiptare: një pasuri e vërtetë për një ambasadë që po përpiqej të ndërtonte një strukturë marrëdhëniesh të bazuar në njerëz të besueshëm dhe shumë të motivuar për të kontribuar në të ardhmen e vendit të tyre në bashkëpunim besnik me një vend fqinj.
Shumë italianë që vepronin në Shqipëri në atë kohë, morën këshilla dhe miqësi nga Kozeta, vetëm në shkëmbim të punësimit me meritë të këtyre studentëve të shkëlqyer, me meritë, pasi ajo duke përdorur aftësitë e saj si profesoreshë, dëshmoi se ishte vërtet e aftë të vlerësonte personalitetin e studentëve nga çdo pikëpamje.
Por shpresa e Kozetës u tradhtua: Italia nuk ishte, ose nuk ka qenë kurrë, ajo që u prezantua në kohën e Foresti dhe, dalëngadalë që pasardhësit e tij vinin në Tiranë, rëndësia politike dhe sociale e italianëve në Shqipëri po zbehej gjithnjë e më shumë dhe grupi i “Italianistëve, i cili nuk u pasurua kurrë më me ardhje të reja madje ata as nuk ishin më të pranishëm në aktivitetet e zhvillluara nga Ambasada italiane, pavarësisht se nga ky grup dolën personazhe që kanë pasur një rol të rëndësishëm në qarqet perofesionale dhe politike shqiptare. Ata u larguan të gjithë, ose u larguan nga ajo zyrë, nga Ambasada italiane në Tiranë, e cila nuk arriti më të kthehej në një qendër të atij projekti.
Por ajo mbeti atje, e zhgënjyer, midis rrugës dhe universitetit, gjithmonë e pranishme në botën e vullnetarizmit italian, gjithmonë e gatshme për të vepruar si një agjenci punësimi për studentët e saj më të mirë, por e hidhëruar dhe e zhgënjyer thellë nga pamjaftueshmëria e politikës Italiane për Shqipërinë, e margjinalizuar në mënyrë efektive nga një sistem që kishte vendosur të drejtohej drejt ekonomisë dhe jo më kulturës, dhe rolit në rritje të shumë shqiptarëve që u diplomuan në Itali, por duke i kërkuar ata në bazë të pushtetit të tyre, jo për meritat e tyre dhe pasionin e tyre për shoqërinë dhe kulturën.
Burokracia pa asnjë ndjenjë, projekte të marrëdhënieve me publikun pa pasion, nuk ishte më një gjë që i përshtatej asaj, të cilën dhe sot pas kaq vitesh Ambasada e Italisë, një zyrë harrese dhe mosmirënjohëse, nuk e ka përshëndetur të paktën me një mesazh në Facebook.
Të njëjtin hidhërim dhe të njëjtin zhgënjim kam parë tek Kozeta për zhvillimin e politikës shqiptare, pas një periudhe plot shpresa rreth Bashkisë së Tiranës, e shëndërruar shpejt në një sistem të pastër të pushtetit si një qëllim në vetvete, një lëmsh interesash dhe konfliktesh që ajo i kuptonte, por nuk i zbatonte për shkka të shpirtit të saj bujar.
Sa herë që e takoja Kozetën më transmentonte qetësi, me një pamje të trishtuar dhe asnjëherë me komente banale të realitetit, por gjithmonë me pozitivitet, disponueshmëri dhe buzëqeshje, mënyra që janë gjithnjë e më të huaja për realitetin shqiptar.
Asnjëherë nuk e dija, kurrë nuk e ndieja të nevojshme të dija nëse ishte e djathtë apo e majtë, nëse ishte e krishterë apo myslimane, por e perceptoja atë si një person të vërtetë dhe thellësisht pozitiv, të aftë të donte thellësisht, por asnjëherë e këmbyer në dashurinë e saj.
Të gjithë humbën një person të rrallë dhe të pazëvendësueshëm, por dy atdhetë e saj kanë humbur shumë më tepër: një nga njerëzit e rrallë në gjendje të kuptojë dhe shpjegojë, për të dyja vendet, pa motive të fshehta, pa filtra të paramenduar, me një mikpritje të thjeshtë, dhe njerëzillëk të thellë, çfarë kishte në anën tjetër të detit.
