Gati tre javë më parë në vend u mbajtën zgjedhjet e 10-ta të përgjithshme që pas renies së regjimit komunist, në fillim të viteve ’90. Partia Socialiste në pushtet, e udhëhequr nga Kryeministri Edi Rama fitoi shumicën e mjaftueshme për të formuar një qeveri të re në shtator e vetme. Duke e bërë Ramën të vetmin Kryeministër në detyrë që fiton një mandat të tretë radhazi në historinë e Shqipërisë post-komuniste.
Sidoqoftë, fitorja e Ramës është vendosur të nxjerrë jashtë funksioni jetën e brishtë demokratike dhe saktificën – dhe më në fund të shkatërrojë fasadën demokratike të mbështetur nga komuniteti ndërkombëtar në të gjithë tranzicionin e zgjatur të Shqipërisë.
Në një pjesë të madhe, është komuniteti ndërkombëtar që ka ushqyer elitën e vjetër dhe të korruptuar në pushtet përmes veprimeve dhe mosveprimeve të saj vetëm për hir të sigurisë dhe stabilitetit të Shqipërisë.
Politika e Brukselit dhe Uashingtonit, aktorët më me dikim në Tiranë, drejtohet nga paradigma e sigurisë, duke tregtuar kështu demokracinë për stabilitetin.
Në këtë drejtim, ata kanë qëndruar gjithmonë në krah të të fortëve në pushtet, siç është rasti i Ramës, në kurriz të perspektivës demokratike të vendit. Duke vepruar në një shoqëri të thellë të polarizuar dhe të politizuar, ndërhyrjet e bashkësisë ndërkombëtare nga lart -poshtë vetëm e kanë përkeqësuar çështjen.
Ata detyruan kryerjen e një reformë gjyqësore në 2016, e cila duket se ka shfaqur probleme të mëdha dhe është larg një fundi të suksesshëm. Pamundësia e bashkësisë ndërkombëtare për të parashikuar efektet anësore të mundshme të reformës në drejtësi ka shembur pushtetin gjyqësor. Procesi i vetingut, ligjshmëria e të cilit është e diskutueshme, e ka lënë Shqipërinë pa Gjykatën Kushtetuese dhe të Larta, funksionale, për vite me radhë, në mes të trazirave politike.
Mes këtij vakumi të pushtetit gjyqësor, Kryeministri Rama ka shfrytëzuar besimin e ndërkombëtarëve si “kampion” i reformës në drejtësi për të ngritur një kamp të gjuetisë së shtrigave kundër opozitës dhe mbështetësve të saj – duke paraqitur në parlament gjoja ligje antikushtetuese të tilla si paketa anti-shpifje, ligje të bëra sipas rregullave dhe kodi i ri zgjedhor i ndryshuar vetëm katër muaj përpara zgjedhjeve të përgjithshme. Ai qartazi ka kapur reformën në drejtësi dhe e ka përdorur dhe keqpërdorur atë per përfitimet politike të partisë së tij.
Ndërsa Rama po përqendronte më shumë pushtet në duart e tij, komuniteti ndërkombëtar qëndroi mënjanë, ose ngatërroi publikun më shumë me deklarata të paqarta diplomatike, dhe paradoksalisht bëri presion ndaj opozitës.
Vetëm disa muaj përpara zgjedhjeve të përgjithshme të 2017-ës dhe zgjedhjeve lokale në 2019-ës, opozita e udhëhequr nga Partia Demokratike kërcënoi me bojkoton pas zbulimit të skandalit të vjedhjes së votave në Dibër dhe Durrës, të publikuara nga gazeta gjerman Bild, ku deputetët dhe ministrat socialistë i bënin presion nëpunësve publikë dhe blinin vota.
Ndërsa sot, institucionet e reja të reformuara, shumë të pritura të gjyqësorit, nuk kanë bërë asgjë për t’i dënuar ata. Sidoqoftë, ndërkombëtarët i bënë presion opozitës për të kandiduar në zgjedhjet e 2017 duke e kërcënuar atë me sanksione dhe njohën zgjedhjet vendore me një parti në 2019-tën.
Kjo degradoi më tej kornizën institucionale demokratike dhe në fund prishi mekanizmat kushtetues të kontrollit dhe balancimit.
Në 2019 opozita hoqi dorë nga mandatet e saj nga parlamenti duke lënë, Partinë Socialiste në pushtet me një shumicë dërrmuese. I pashqetësuar nga opozita në parlament dhe duke u përballur me një shoqëri të dobët civile, si dhe i mbështetur nga ndërkombëtarët, Kryeministri Rama morri edhe më shumë pushtet.
Në Tetor 2020, Partia Socialiste ndryshoi Kodin Zgjedhor në mënyrë të njëanshme, duke ndryshuar praktikisht rregullat e lojës demokratike në mospërputhje me marrëveshjen politike midis opozitës dhe shumicës që u ndërmjetësua nga bashkësia ndërkombëtare.
Megjithëse u ngritën shqetësime të mëdha në lidhje me kushtetutshmërinë dhe drejtësinë e këtyre ndryshimeve. Oliver Varhelyi, Komisioneri për Fqinjësinë dhe Zgjerimin e BE-së i bëri thirrje parlamentit të presë për miratimin e ndryshimeve shtesë në Kodin Zgjedhor derisa Komisioni i Venecias t’i përgjigjet çështjeve të adresuara nga Presidenti Ilir Meta, paketa u miratua.
Ironikisht, në kundërshtim me kërcënimet e ndërkombëtarëve ndaj opozitës në 2017-ën dhe 2019-ën, këtë herë ata thjesht shprehën keqardhjen e tyre për këtë çështje. Dhe në këtë mjedis të çekuilibruar opozita garoi në zgjedhjet e përgjithshme të 25 Prillit dhe humbi.
Raporti paraprak i OSBE-së vuri në dukje se “partia në pushtet përfitoi përparësi të konsiderueshme nga detyra e saj, përmes kontrollit të pushtetit vendor dhe nga keqpërdorimi i burimeve administrative. Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike ishin të përhapura gjatë fushatës dhe një numër i lartë hetimesh u hapën në këtë drejtim ”.
Ndërsa raporti thekson këto parregullsi domethënëse, në të njëjtën faqe më poshtë OSBE pohon se “ndryshimet e korrikut 2020 në Kodin Zgjedhor u bazuan në një konsensus të gjerë politik dhe me një diskutim gjithëpërfshirës”, pasi legjislacioni zgjedhor është një fushë ekskluzive e partive politike dhe jo e të gjithë shoqërisë.
Në një shoqëri të polarizuar me institucione demokratike të pavarura pothuajse dhe funksionale pothuajse inekzistente, ky ligjërim konfuz dhe konfliktual ka favorizuar vetëm më të fortët, përkatësisht qeverinë.
Nuk është për t’u habitur që vetëm disa ditë pas zgjedhjeve të 25 Prillit, në një kohë kur ankesat e partive për mashtrimet elektorale nuk janë adresuar ende, komuniteti ndërkombëtar nxitoi të uronte Kryeministrin Rama dhe i bëri thirrje opozitës të pranojë rezultatin.
Në këto rrethana, një mandat i tretë në detyrë për Ramën ka të gjithë përbërësit për të vendosur zyrtarisht një regjim autoritar, të ngjashëm me Presidentin turk Erdogan. Ai do të vazhdojë të kritikojë opozitën si problem i Shqipërisë dhe të kapet pas pushtetit përmes mënyrave jo-demokratike.
Nën mandatin e tij, Shqipëria rrezikon seriozisht të rrëshqasë nga një regjim autoritar konkurrues, siç ishte dikur gjatë tre dekadave të fundit, në një regjim hegjemonik. Treguesit janë tashmë atje. Raporti i fundit i Freedom House, megjithë zgjedhjet e fundit, tregon se demokracia ne vend ka rënë më tej.
Gjasat janë kundër kthesës demokratike të Shqipërisë. Dhe ka mjaft arsye për tëcilat demokracitë perëndimore mbajnë përgjegjësi të konsiderueshme për këtë rënie. Ata duhet të ndalojnë së trajtuari Shqipërinë si një eksperimet i kohëve moderne.
Altin Gjeta është studiues në Qendrën Shqiptare për Mirëqeverisjen, me qendër në Tiranë.
