Ashtu si shumë emigrantë në Shqipëri, Rabini Yisroel Finman erdhi këtu rastësisht, por më pas e gjeti veten të tërhequr në mënyrë të pashpjegueshme nga ky vend, dhe pa asnjë dëshirë të largohej.
Pasi u përpoq të merrte një leje qëndrimi në Greqi për të punuar me një organizatë certifikimi për produkte kosher, ai udhëtoi për në Shqipëri për të qendruar për një afat të shkurtër. Shpejt kaluan shumë vite dhe ai tani është vendosur në Shqipëri dhe ka plane të mëdha për kohën e tij këtu.
“Unë vërtet e ndjej dorën e Zotit këtu. Kjo është arsyeja pse unë besoj se nuk mund të merrja leje qëndrimi në Greqi. Ndodhi një zinxhir i tërë ngjarjesh që sollën, ide dhe dyer të reja që dukej se hapeshin njëra pas tjetrës, ”shpjegon ai.
“Gjërat ndodhin për një arsye. Të gjithë kemi misionin tonë në jetë dhe shpirti i gjithkujt ka gjëra për të bërë. Trupi është vetëm këtu për të bërë atë që shpirti dëshiron që ne të bëjmë. Kështu ndjehem për Shqipërinë. Unë ende jam duke u përpjekur të kuptoj lidhjen time me këtë vend, në vend që të analizoj shumë, besoj se po i ndjek instiktet e mia, shpesh duke futur hundët kudo. ”
Në vitin 2012, ai kaloi një muaj në Selanik, duke u takuar me kompani dhe hotele dhe pa potencialin për zhvillimin e ushqimeve izraelite dhe kosher për eksport. Duke vënë në dukje potencialin e eksporteve ndërkombëtare për tregun e kosherit, si dhe zhvillimin e turizmit izraelit në Greqi, Rabini jetonte në Greqi dhe punonte me Ballkan Kosher, një agjenci e sapo krijuar për certifikimin e ushqimit kosher dhe që lidhej me agjensitë izraelite të udhëtimit.
Ai udhëtonte në shpesh nga Shtetet e Bashkuara për në Greqi dhe udhëtoi në të gjithë Ballkanin duke parë mundësitë e biznesit. Ndërsa biznesi u rrit, ai e kuptoi se duhej të ishte në Greqi më shumë, por nuk ishte në gjendje të siguronte një leje qendrimi.
Në atë pikë, ai e kuptoi se ishte më mirë të ishte diku tjetër, kështu që ai shkoi në Shqipëri. Ai e ndjen se këtu ishte caktuar për të të jetë dhe e përshkruan se si ai kënaqet duke bredhur rrugëve, duke nuhatur historinë, duke shkuar në vende që nuk janë as në hartë, dhe duke dashuruar çdo minutë të qendrimit në Shqipëri. Sigurisht që mikpritja e shqiptarëve ishte një plus i madh.
“Njerëzit në Ballkan mund të urrejnë njëri-tjetrin por janë shumë miqësorë me të huajt. Sa herë që shkoja në Shqipëri, njerëzit do të shihnin kipahin tim (kapelja tipike e hebrenjve) dhe bërtisnin “Ahh Israel! Më lejoni t’ju blej një kafe “”.
Ai më shpjegoi se në dy vitet e para, ishte e pamundur të blinte një filxhan kafe për vete ose për këdo tjetër. Rabini më pas mësoi të respektonte mënyrën shqiptare të mikpritjes së mysafirëve.
Gjatë një prej këtyre takimeve të kafesë në Shkodër, një mik i ri i gjetur, mu zhduk në pjesën e prapme të lokalit, duke premtuar se do të kthehej. Pas ca kohësh, Rabini u nervozua, duke pyetur veten se çfarë duhet të priste tani. Pas 15 minutash, miku i tij u kthye dhe i paraqiti një copë të verdhë të një gazete ku shfaqet një foto e tre grave. Ai shpjegoi se njëra ishte gjyshja e tij dhe tjetra ishte një grua hebre që kishte jetuar në shtëpinë e tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Kjo nuk ishte hera e parë që ai dëgjonte histori si kjo. Ndërsa lajmet përhapeshin se kishte një Rabbin në Shqipëri, njerëzit do ta ndalonin atë në rrugë dhe madje i dërgonin mesazh në mediat sociale për t’i dhënë informacione në lidhje re me komunitetin hebre.
Gjatë një udhëtimi në Himare, ai u takua me një djalë të ri që po ndreqte kondicionerin në një hotel. Ai e prezantoi veten si Moise. Ky nuk është një emër shqiptar, ose një emër turk, është një variant latin i emrit çifut Moisiu, shpjegon Rabini.
Ai e pyeti “kush ta vuri këtë emër?” por i riu nuk dinte asgjë tjetër përveç se morri emrin e gjyshit.
“Kjo është një traditë hebraike, tha Rabini,” familja juaj ka rrënjë çifute. “, shpjegon Rabini.
Në një rast tjetër në Vlorë, një njeri iu afrua dhe i tha që dikur kishte shumë hebrenj në zonë. Ai gjithashtu i tha Rabbinit për një lloj fruti që dikur rritejë në zonë për eksport në Palestinë dhe Itali. Burri e përshkroi atë si “frut xhevahir” dhe ishte i ngjashëm me një portokall ose limon.
Pas një studimi të vogël, Rabbini arriti në përfundimin se ai po i referohej etros- një frut i përdorur në ritualet hebraike në festën e Sukkot.
“Sa më shumë të kërkoj, aq më shumë e kuptoj se sa shumë ka për të zbuluar,” tha ai.Historianët me të cilët ai ka folur ndër vite janë pajtuar të gjithë që Shqipëria ka shumë histori hebraike me shumë fusha, ose duke qenë hebraike ose nga komunitet hebre. Gjatë Shekullit 18, tha ai, pati një kthim masiv të popullsisë në fenë Islame nga Judaizmi dhe Krishterimi.
“Shiko 1600 vjet më parë në Sarande – ekzistonte një sinagogë e shekullit të 4-të. Ajo zonë e tërë deri në Vlorë ka histori hebraike. Janina ka pasur një komunitet hebre për 2000 vjet, pse të mos kishte edhe një Shqipëri? ” tha ai.
“Ka një histori të fortë të hebrenjve në Ballkan. Pasi romakët pushtuan Izraelin, qindra mijëra hebrenj u transportuan në Itali dhe Ballkan si skllevër. ”
Një historian madje i tha Rabinit se në bibliotekën kombëtare të Stambollit është një libër që daton në Shekullin e 18-të. Shkruar nga një osman, që tregon historinë e hebrenjve në Shqipëri.
“Ne e dimë që ka një prani hebraike, por nuk dimë sa. Ne duhet të gjejmë dikë që mund ta kuptojë turqishten e Shekullit 17 dhe 18! ”
Sot, Rabini harxhon shumë kohë duke provuar të zbulojë më shumë. Duke punuar me Kutjim Cashku, Rektorin e Shkollës së Filmit Marubi, ata po krijojnë një arkiv oral me anë të intervistimit të familjeve që morën hebrenj, ose ato që u shpëtuan nga shqiptarët.
Rabini shpjegoi se gjatë Luftës së Dytë Botërore, asnjë hebre i vetëm në vend nuk u vra nga nazistët. Përkundrazi, familjet shqiptare të të gjitha kulturave dhe feve
I mbanin hebrenjtë fshehurazi, ndërsa ishin të vetëdijshëm se duke bërë kështu, ata rrezikonin jetën e të gjithë komunitetit.
“Ata rrezikuan gjithçka për të shpëtuar të huajt,” tha ai. “Kjo është vërtet e jashtëzakonshme”.
Pas vëmendjes së mediave në Muzeun Solomon në Berat, Rabini u mendua se si të ruhej dhe promovonte këtë histori të jashtëzakonshme. Ideja e tij ishte të hapte një muze të vogël në Tiranë, diçka që do të përfaqësonte të gjithë vendin.
Me materiale të mjaftueshme për të marrë rreth 400 metra katrorë, ai beson se turistët do të grumbullohen. Por idetë e tij shkojnë më larg se kaq.
“Unë po krijoj një qendër të quajtur Besa & Shalom- besa që përcakton popullin shqiptar, shalom përcakton hebrenjtë. Unë dua të bashkoj shqiptarët dhe hebrenjtë. Kemi shumë për të mësuar për njëri-tjetrin. Unë dua të arrij tek bashkësia ndërkombëtare për t’i treguar atyre sa e bukur është Shqipëria dhe historia. ”
Qendra do të ketë një bibliotekë me libra hebrenj të përkthyer në shqip, dhe do të oforjë takime dhe aktivitete. Do të sigurojë gjithashtu arsim, mbështetje dhe nisma të gjera për të ndihmuar Shqipërinë. “Shqiptarët shpëtuan popullin tim. Unë dua që ne t’i paguajmë ato “.
Rabini vazhdon të flasë për çështjen e emigrimit në masë.
Ai shpjegon se nuk është e qëndrueshme dhe vendet e industrisë bujqësore do të dështojnë pasi askush nuk dëshiron të punojë në të dhe është shumë e shtrenjtë të modernizohet në mënyrë efikase.
Ai është i shqetësuar se shqiptarët do të vazhdojnë të largohen, kompanitë private do të blejnë tokën dhe do të importojnë punë të lirë të huaj për të punuar tokën.
“Kjo është e papranueshme”, tha ai, ” misioni im është për të ndihmuar popullin shqiptar.”
Plani i tij për të ndihmuar vjen në shumë forma. Duke sqaruar se sistemi arsimor ushqehet në tregun e punës, ai thotë se dëshiron të shfrytëzojë teknologjinë, të dhënat e mëdha dhe analizat e mediave sociale për të zbuluar se çfarë duan vërtet njerëzit dhe çfarë mund të bëhet për të siguruar një të ardhme më të mirë për ta.
“Duke analizuar këto të dhëna, ne mund të kuptojmë se çfarë do të funksionojë, çfarë dëshirojnë të kenë shqiptarët dhe pastaj mund të sigurojmë arsimimin e nevojshëm për ta arritur atë,” shpjegon ai.
Përmes minierave dhe analizave të të dhënave, ai do të shpresonte të konstatonte se në cilat industri njerëzit duan të punojnë në vend. Pastaj, me ndihmën e partnerëve ndërkombëtarë, ai do të dëshironte të ofronte kurse, arsim dhe kualifikim në këto fusha. Përveç kësaj, investimi nga kompani dhe biznese të huaja është thelbësor.
“Izraeli mund të bëjë shumë për të ndihmuar. Megjithëse është një vend i vogël ato ndihmojnë shumë më tepër sesa njerëzit janë të vetëdijshëm. Pjesa më e madhe e asaj që bën Izraeli në vendet e tjera bëhet klandestinisht. Unë po arrij tek bashkësia ndërkombëtare hebreje për të thënë ato që shoh dhe për të inkurajuar investimet përmes filantropisë dhe biznesit. Ne duhet të ndihmojmë shqiptarët dhe ne duhet të sigurohemi se po i ndihmojnë në mënyrën e dhur”, tha Rabini.
Në fund, biseda jonë u drejtua tek të drejtat e grave.
“Nuk e di nëse do ta përshkruaja veten si feminist sepse nuk jam i sigurt se çfarë do të thotë me të vërtetë, por misogjenitë gjithmonë më kanë shqetësuar,” tha ai.
Duke u rritur në një familje me një prind të vetëm, me nënën dhe motrat e tij, Rabini shpjegon ndjeshmërinë e tij ndaj grave dhe luftërave me të cilat ato përballen. Ai më pas citon Tevratin dhe besimin hebre se Eva ishte krijuar qëllimisht nga ana e Adamit, në mënyrë që ata të ishin partnerë të barabartë në të gjitha aspektet e jetës.
“Çdo gjë që ne po bëjmë në jetën tonë është me qëllim që të kthehemi në Kopshtin e Edenit. Parajsa nuk mund të arrihet kurrë derisa burrat dhe gratë të jenë të barabartë në shtëpi, në shoqëri dhe në botë në përgjithësi. ”
Ai është gjithashtu Rabini i parë Ortodoks që luftoi kundër dhunës në familje në Amerikë. Kur ishte në të 40-tat, Federata hebraike e Neë York-ut mblodhi një grup punonjësish socialë për të synuar dhunën në familje në komunitetin hebre.
Duke punuar me një Rabin konservator dhe një Rabin të reformuar, ata u përpoqën të shkruajnë një manual që u ishte dërguar të gjithë rabive në Amerikë, për t’iu dhënë mundësi atyre të njohin shenjat e dhunës në familje dhe si t’i mbështesin ata që vuajnë në komunitet. Ndërsa u deshën disa vjet që komuniteti të dilte nga mohimi, ai beson se puna e tij pati një ndikim të vlefshëm.
Një tjetër plan që ka Rabini është Gratë Fuqizojnë Gratë, një organizatë në Shqipëri që përqendrohet në programet e mentorimi për gratë vendase. Duke mbledhur gra me prejardhje të ndryshme, karriera dhe fusha të ndryshme të jetës, dhe duke i bashkuar ato me gra të reja, mund të krijohet një rrjet mbështetës. Ai shpreson se kjo do të ndihmojë në eliminimin e disa ndjenjave të apatisë në shoqëri, dhe përsëri, të zvogëlojë shifrat befasuese të larta që lidhen me emigracionin.
Ndërsa biseda jonë është drejt fundit, ai më shpjegon edhe një herë;
“Ka diçka shumë kurioze për lidhjen midis Kombit Shqiptar dhe Kombit Hebre. Jo vetëm që Shqipëria dëshiron ndihmën tonë, por duket se ekziston një lidhje e veçantë shpirtërore midis dy popujve. Këtu është një lidhje e varrosur, ne duhet ta zbulojmë – ne duhet ta paguajmë popullin shqiptar. “
