Shoqja ime e huaj më thoshte shpesh se shqiptarët, në veçanti burrat, nuk të dëgjojnë, sidomos po qe grua apo vajzë, por veç presin rradhën, që të mbarosh së foluri tënden e të të thonë të tyren, a thua se fjala jote s’është tjetër veç një intermezzo e monologut të tyre të brendshëm.
Unë, gjysëm dyshues ndaj këtyre stereotipeve përgjithësuese e gjysëm sedërvrarë prej kësaj vërejtjeje të sikletshme, i përgjigjesha me një breshëri kritike mbushur me argumente anti-koloniale, se si s’bën të gjykosh tjetrin me syzet e kulturës tënde, e më the e të thashë, por thellë-thellë pa qenë ndërshmërisht i aftë të ndërtoja një kundërargument që s’ishte në thelb apologjetik. Mbase as unë s’e dëgjoja.
Megjithatë, ky vëzhgim fatal më rrinte si hije nga mbrapa sa herë flisja me dikë, isha i pranishëm në ndonjë dialog, apo ndiqja ndonjë debat publik. Pas do kohe, si një metastazë, me hir a me pahir zura ta konstatoja kudo. E vëreja kur flisja me kushëririn, që mezi pret të thotë batutën e rradhës, shpesh pa përfillur ç’i ke thënë pak sekonda më përpara; te shefi, që flet në mbledhje apo diskutime pune me fjali të piperosura me fraza parafabrikate, në raport të drejtë me vështirësinë e asaj çfarë shtrohet për diskutim; te debatet e ndezura nëpër lokale, që si njësi matëse për fituesin përdorin pathosin e kafeinizuar me gjestet dominuese përkatëse; te debatet televizive, që nisin e bitisin si një kakofoni opinionesh që do të ekzekutoheshin po njësoj edhe nëse pjesëmarrësit do u vinin shtupa veshëve; e në fund edhe te debatet parlamentare, ku ligjërimi në rastin më të mirë është një logore njëdrejtimshe plot pathos demagogjik, e në rastin më të keq është një fjalim po aq patetik e përbuzës, por kësaj rradhe i recituar nga demagogu/ja që i duket vetja i/e ndriçuar. Me një fjalë, kuptova, jo pa njëfarë zhgënjimi e llahtarie, se të gjitha këto manifestime të komunikimit, ose mungesës së tij, paskëshin, pra, një emërues të përbashkët: paaftësinë për të dëgjuar.
Shpesh, duke dashur të flasim nxitimthi apo të shtyrë nga dëshira për t’u dëgjuar, anashkalojmë dëgjimin. Kur ka qenë hera e fundit që keni parë në ndonjë kuvend, debat publik, forum apo talk show dikë që kërkon me ngulm leje për të dëgjuar e jo për të folur? Folës, mend-dhënës (marrës, mazallah!), të gjithëditur të sojsojtë gëlojnë me shumicë kudo.
Dëgjuesit ama janë një specie e rrallë. Është komike tek i sheh nëpër debate, rrasur në kolltukë krejt kapadaillëk (edhe gjuha e trupit bërtet: s’të dëgjoj!), tek rreken të thonë të tyren, a thua se tjetri që po flet s’është hiç më shumë se një zhurmues i mërzitshëm i zërit të tyre të brendshëm, apo një stërkëmbësh i bezdisshëm retorik që pengon ekzekutimin e mesazhit të parapaketuar propagandistik. Këta, siç thotë fjala e urtë, s’i lënë zilet e tyre të dëgjojnë çokanet e të tjerëve.
Por çfarë do të thotë të dëgjosh? Nëse një akt i tillë s’është tjetër veçse funksion i të pasurit dy daulle veshi, kjo nuk përbën ndonjë meritë apo virtyt. Siç pat vërejtur kompozitori Stravinski, edhe një patok ka veshë të dëgjojë. Të mbash vesh nuk është rrjedhojë e aftësisë shqisore të dëgjimit. Bet’hoveni, fjala vjen, pasi e kishin lënë veshët, ‘dëgjonte’ dridhjet e tingujve të pianos me shputat e këmbës. Dëgjimi, pra, nuk është një kapacitet i vetëvetishëm, por një aftësi e përftuar, një lloj arti që mund të kultivohet, një akt etik dhe themelor i të qenit njeri, po aq sa edhe fjala e mendimi me të cilët është i lidhur pashmangshmërisht.
Ndaj nuk është për t’u çuditur që grekët e lashtë i paraqisnin të vërtetat filozofike në formatin e dia–logut, pra bisedës dyshe, me folës e dëgjues, me të vertetën që herë duket e herë zhduket në këtë valle dyshe (por jo vetëm), në këtë polifoni me hedhës e pritës, ku dëgjimi nuk është akt pasiv i pavullnetshëm, diçka që të ngjet, a thua se je ndonjë lëndë inerte a cung lisi, por një sintonim aktiv me atë ç’dëgjon. Dëgjimi i kësisojtë lyp që dëgjuesi të bëhet njësh me atë ç’dëgjon. Para-Sokratiku Heraklit besonte për shembull se “Kur më ke dëgjuar, s’më ke dëgjuar mua, por logosin”. Thënë ndryshe, të dëgjosh me vëmendje logosin do të thotë të bëhesh logosi.
E pra, dëgjimi është një art që s’vjen kaq natyrshëm. Ndaj fjala e urtë thotë se na janë dhënë dy veshë e një gojë, sepse të dëgjosh është dyfish më e zorshme se të flasësh. Të dëgjosh mirë do të thotë të jesh i hapur ndaj mundësisë që gjërat mund të jenë ndryshe nga ç’i mendon, të kapërcesh hendeqet e natyrshme që ngrihen midis dy bashkëbiseduesve, të çmësosh zakonin e keq të veshjes me kuptim paraprak të fjalës së tjetrit – gjë që shpesh kultura, gjuha apo kategoritë e përvojës së përditshme na e imponojnë. Të dëgjosh mirë do të thotë të ndërtosh ura komunikimi, të praktikosh virtytin e heshtjes së zërit të brendshëm (zilet, në daç), të kultivosh virtytin e modestisë, që përkthehet në urtësinë se nuk i dimë të gjitha. Të mbash vesh mirë do të thotë të dallosh jo vetëm karakterin e qëndrimet e dukshme apo të padukshme të tjetrit, por mbi të gjitha t’i shquash ato te vetja e t’i pezullosh në një mënyrë të tillë që, me gjasë, në rastin më të mirë do të mund të sillte një ndjesi të një përvoje e kuptimi të përbashkët, një zbulim të së vërtetës që është kaq e rëndësishme jo vetëm për t’u marrë vesh me sho-shoqin në përditshmëri, por një parakusht i një shoqërie demokratike.
Hyn #mediasociale
Në këtë situatë të përshkruar më sipër, me një defiçit të lartë të aftësisë për të dëgjuar e kuptuar tjetrin, ku secili, si të thuash, krijon sferën e vet të së ‘vërtetës’, media sociale vjen e pëlcet me furinë e një revolucioni në komunikim. Një lëmë i ri, që u mundëson njerëzve të mblidhen bashkë, paçka se virtualisht, të shkëmbejnë ide e mendime, i mbështetur mbi parimin e dukjes (prapë virtuale) në sferën publike, përbën një potencial të konsiderueshëm jo vetëm për mundësimin e kuptimit të përbashkët, por edhe për nxitjen e veprimit politik.
Por edhe kjo agorë e re, po ashtu si e vjetra, ka nevojë për atë që teoricienia politike Hannah Arendt quan pluralitet, liri dhe ekzistencë të të ndryshmëve, dhe, rrjedhimisht, edhe për mundësinë për të bindur tjetrin që mendon ndryshe, duke mundësuar në proces e sipër shfaqjen e të vërtetës. Kjo sferë e re komunikimi, po ashtu si e vjetra, vuan njësoj, sepse ata që ‘nuk dëgjojnë’ nuk duan të dinë se “kush” je (pra, si e shfaq veten në publik), por s’e “ç’je”(cilit tarafi politik, ideologjik apo futbollistik i përket), përpara se të të fusin në thesin e kategorisë “propagandë”. Nuk është për t’u çuditur, në fakt, që ky lloj cinizmi mbi “qëllimin” e ligjërimit të dikujt është kaq i përhapur, jo vetëm në sferën publike. Tek e fundit, ai është një mekanizëm mbrojtës ndaj cunamit propagandistik që mbush cit përmbajtjen e mediave, që nga gazetat, televizionet (#edhekryeministrore), portalet e llogaritë publike të mediave sociale – një propagandë që dublon realitetin me një tjetër #3D.
Për një shoqëri që vuan prej një mungese të theksuar të shqetësimit, jo vetëm për publiken, por edhe të përkufizimit të asaj ç’është publike, një përmbytje e tillë me propagandë është vrastare. Duke qenë të ndërgjegjshëm për këtë, dëgjimi i tjetrit vjen e bëhet i domosdoshëm. Kësisoj, lypet që cinizmi në dëgjim të zëvendësohet me bujari dhe përkujdesje për fjalën e tjetrit, duke marrë përsipër edhe rrezikun përkatës.
Sipas linguistit Gustav Meyer, të flasësh “shqip” do të thotë të flasësh qartë, kthjellët, prej foljes latine excipere. Mbase ka ardhur koha edhe të dëgjojmë shqip. Të mësojmë t’i kushtojmë vëmendje fjalëve, edhe atyre që s’na pëlqejnë apo që s’na konfirmojnë paragjykimet tona. Të dëgjojmë shqip, të shquajmë mundësitë e asaj që nuk është kaq lehtësisht e dukshme. Të dëgjojmë shqip, pra të jemi të aftë të dallojmë shtresat e shumëfishta të kuptimit në një mënyrë të atillë, saqë të mundësojmë manifestimin e një bisede cilësore. Nuk është e lehtë të dëgjosh shqip, por mbase duke e ushtruar këtë virtyt do të mundemi vërtet të dëgjojmë, të mendojmë e të flasim shqip më mirë.
