EULEX, misioni i ndihmës ndaj institucioneve kosovare për vendosjen e shtetit të së drejtës në Kosovë i financuar nga BE, i cili operon në Kosovë që në vitin 2009, i ka ardhur fundi.
Rreth tre mijë funksionarë të EULEX-it u vendosën në Kosovë për të vendosur zbatimin e ligjit në Kosovë dhe për të kufizuar klasën e korruptuar politike. Pavarësisht “mandatit ekzekutiv” të misionin deri në vitin 2014, asnjë “peshk i madh” nuk u hetua apo gjykua në Kosovë.
Për më tepër, EULEX u përfshi në disa skandale korrupsioni dhe shpërdorimi detyre, të cilat tregojnë “balkanizimin” e misionit të zbatimit të ligjit. Kjo bëri që Andrea Capussela një funksionar i EULEX-it, të kërkojë ndërprerjen e misonit EULEX me arsyen se “misioni aktual po dëmton Kosovën dhe në një mënyrë tërthortë interesin e BE-së”.
Sikur Exit.al raportoi vitin e kaluar, dështimi EULEX për të vendosur një sistem funksional të zbatimit të ligjit në Kosovë, në dallim nga mandati i tij gjithëpërfshirës, ka një ndikim të konsiderueshëm mbi reformën në drejtësisë në Shqipëri.
Katër nga tetë ekspertët ndërkombëtar të Bordit Ndërkombëtar të Monitorimit (ONM) e cili supozohet të monitorojë procedurat e institucioneve të vetingut në procesin e rivlerësimit të gjyqtarëve, prokurorëve dhe personelit mbështetës të institucioneve të sistemit të drejtësisë, në të shkuarën e tyre kanë punuar në EULEX. Dhe standartet e dyfishta në vendimet e deritanishme tregojnë çarjen e parë të sistemit të vetingut.
Për më shumë, dështimi i EULEX-it, i cili tani nuk do të ekzistojë më në asnjë lloj forme, edhe pasi BE ka shpenzuar mbi 1 miliardë euro për të, nuk ka ndikuar aspak në mënyrën se si Komisioni Evropian është përballur me të njëjtat probleme në Shqipëri — kapjen e shtetit dhe korrupsionin.
Nëse ndërhyrja direkte e ndërkombëtarve në sistemin e drejtësisë në Kosovë nuk funksionoi, si mundet që ekspertët e Komisionit Evropian të presin ndonjë rezultat pozitiv nga një reform në drejtësi e drejtuar nga vetë klasa politike shqiptare?
Në fakt, shenjat që një tjetër mision i ndihmës ligjore të BE-së, EURALIUS, me një madat shumë më të kufizuar se sa ai i EULEX-it, dukshëm ka rënë pre e situatës politike shqiptare.
Përmes Komitetit drejtuese të EURALIU-it, në të cilin shumica përbëhet nga përfaqësues të qeverisë shqiptare, EURALIUS është kthyer në një zgjatim të qeverisë më shumë se sa në një mision të pavarur nën autoritetin dhe kontrollin e Komisionit Evropian.
Eulex dhe EURALIUS janë simptoma të të njëjtit çrregullim të të menduarit që duket se mbizotëron në zyrat e Brukselit: domethënë ato mendojnë se mund të gjendet një zgjidhje teknokratike për një problem thelbësore politik si kapja e shtetit nga krimi i organizuar.
Duke mbështetur qeverinë shqiptare dhe atë kosovare kur në të njëjtën kohë dëshiron të ngresh një sistem gjyqësorë të drejtë me ndihmën e të njëtës qeveri që do të luftojë krimin dhe korrupsionin në klasën politike është si pëpjekja për të kthyer rrethin në katror. Është krejtësisht naive të mendosh që qeveria Rama, e mbështetur nga EURALIUS, do të ndihmojë sistemin gjyqësor në Shqipëri të pastrojë veten.
Eurodeputetja franceze Tanja Fajon, në një fjalim të mbajtur më 19 korrik 2016, në Komitetin e Punëve të Jashtme të Parlamentit Evropian tregoi problemin e saktë, të cilin as EURALIUS, as Delegacioni i BE-së e as Komisioni Evropian nuk janë në gjendje ta adresojnë hapur. Ajo tha se:
“Informacioni im është se për sa kohë që tre negociuesit kryesorë shqiptare [Edi Rama, Lulzim Basha, Ilir Meta] nuk do të marrin siguri të plotë për imunitetin e tyre, kur bëhet fjalë për jetën, familjen dhe pushtetin – do të jetë jashtëzakonisht e vështirë për të arritur reformën në drejtësi.”
Fakti se reforma në drejtësi eci përpara, e orinetuar nga EURALIUS dhe Delegacioni i BE-së në Tiranë na tregon dy gjëra: ose Komisioni Evropian i ofroi siguri, në mënyrë informale, klasës politike në pushtet se nuk do të prekej nga reformimi i sistemit të drejtësisë; ose reforma në drejtësi do të jetë kaq e parëndësishme dhe joefektive, sa klasa politike në pushtet nuk ka përse të ndihet e kërcënuar nga ajo.
Sidoqoftë e vërteta, dështimi i EULEX-it në Kosovë dhe mungesa absolute e reflektimit kritik mbi këtë fakt nga ana e Komisionit Europian tregojnë se reforma shqiptare e drejtësisë do të përfundojë pikërisht në të njëjtën mënyrë: duke dëmtuar Shqipërinë dhe – në mënyrë të tërthortë – interesat e BE-së.
